کلید واژه ها :
1ـ طراحی کالبدی
2ـ منظر شهری
3ـ سیمای شهری
4ـ خیابان
5ـ پیاده راه
6ـ شهر ابهر ( خیابان ولی عصر )
بیان مسئله :
خیابان ها به عنوان مسیرهای ارتباطی ما بین فضاهای مختلف درشهر بعنوان یک شریان ایفای نقش می کنند در این میان نقش فضاهای کناری خیابان به عنوان سیمایی که هویت خیابان را به عبور کننده معرفی می کند مهم می باشد نحوه چیدمان و قرارگیری این فضاها در کنار مبلمان خیابان و نحوه کارکردشان منظر شهری را در خیابان شکل می دهند طراحی کالبدی مناسب برای شکل دهی سه بعدی به این فضاها به همراه نوع کاربری خیابان از عوامل مؤثر در منظر سازی مناسب می باشد . تحقیق حاضر شامل مطالعات کالبدی شهر ابهر و شناخت منظر مناسب شهری و تأثیر آن در شکل دهی کالبدی خیابان ولی عصر می باشد که به صورت مطالعات و طراحی می باشد.
الف ) شناخت ویژگی های مختلف کالبدی شهر ابهر
1ـ مطالعات کالبدی شهر ابهر
تاریخ ابهر به زمان داراب کیانی می رسد و از عمر آن 2768 سال می گذرد . در مطالعات کالبدی شهر ابهر مشخص می شود که ابهر فقط کالبد مصنوع نیست بلکه یک مکان است که عنصر حیاتی ( رودخانه ابهر ) از کنار آن می گذرد . محور اساسی در سازمان یابی بافت ابهر ( قسمت جنوبی رودخانه ابهررود ) خیابان محوری است و تمام معابر با این حرکت هماهنگ و هم جهت هستند . بافت شهری ابهر ترکیبی از فرم خطی و شطرنجی است که قسمت شمال ابهر ( شناط ) کاملاً خطی و قسمت جنوبی ابهر کاملاً شطرنجی ـ شعاعی است . ( طرح جامع شهر ابهر ـ سازمان مسکن و شهرسازی استان زنجان ـ مهندسین مشاور آرمانشهر ـ ص 72 )
2- اقلیم شهر ابهر
اصولاً ابهر دارای اقلیم سرد و خشک می باشد :
ـ متوسط بارندگی سالیانه mm 323
ـ متوسط حداکثر درجه حرارت 95/30
ـ متوسط حداقل درجه حرارت 7/8+
ـ گرمترین در 10 سال گذشته 38 درجه سانتی گراد
ـ کمترین 4/19- درجه سانتی گراد
انتخاب مصالح با ظرفیت بالا در زمستان الزامی است . این منطقه نیاز به کوران و تهویه مطبوع ندارد .
باد غالب منطقه از سمت شمال غرب و درمرحله بعدی از غرب می باشد . ( طرح جامع ابهر ـ همان ـ ص 108 )
3ـ بررسی و شناخت شهر ابهر
ابهر به مشخصات جغرافیایی 49 درجه و 13 دقیقه شرقی و 36 درجه و 9 دقیقه عرض شمالی در مرکز تقریبی شهر ( مسجد جامع ابهر ) در فاصله 90 کیلومتری زنجان و 230 کیلومتری تهران در کنار جاده تهران تبریز قرار گرفته و خط آهن سراسری تهران تبریز از وسط آن عبور می کند . بزرگراه قزوین زنجان نیز از 500 متری شمال شرقی شهر می گذرد ارتفاع متوسط شهر ابهر حدود 1540 متر از سطح دریاهای آزاد می باشد . ( طرح جامع شهر ابهر ـ همان ـ ص 171 )
4ـ انگیزه ایجاد شهر ابهر و عوامل جغرافیایی که سبب سکونت در این شهر گردید عبارتند از :
1ـ جریان رودخانه ابهررود که سبب شده تا سرزمین های آبرفتی حاصلخیز وسیع اطراف آن که از عوامل رشد کشاورزی است بوجود آید همچنین رودخانه و پیچ و خم های آن نقش دفاعی نیز داشته است .
2ـ آب و هوای مناسب منطقه جهت رشد اقتصادی ـ کشاورزی ـ دامپروری و باغداری
3ـ عبور جاده ابریشم از این منطقه و بدنبال آن جاده ترانزیت سراسری تهران ـ تبریز
4ـ وجود قلعه های نظامی فراوان در منطقه که هر یک حاکمی را طلب می کرده است . ( طرح جامع شهر ابهر ـ همان ـ ص 174 )
ه ـ جمعیت شهرستان ابهر
شهرستان ابهر در سال1355 ، 117478 نفر جمعیت داشته و جمعیت مناطق شهری 40969 نفر و مناطق روستائی آن 76509 نفربوده است. جمعیت شهر ابهر 22184 ، خرم دره 12573 و هیدج 6212 نفر بوده است . شهرستان ابهر در سال 1375 ، 200305 نفر جمعیت داشته که از این تعداد 91/59 درصد درنقاط شهری و 09/40 درصد در نقاط روستایی سکونت داشته اند . درسال 1376 دهستان خرم دره با همان خطوط مرزی خود به نام شهرستان خرم دره از ابهر جدا شد . ( طرح جامع شهر ابهر ـ همان ـ ص180 )
6ـ شبکه معابر ابهر
در شهر ابهر در وضع موجود 85/254 هکتار به کاربری شبکه معابر و عبور و مرور اختصاص دارد که سرانه هر شهروند ابهری 13/37 متر مربع می باشد و درمقایسه با استاندارد بین 25 تا 30 متر مربع می باشد نشان دهنده سطحی بیش از استاندارد است . ( طرح جامع ابهر ـ همان )
1ـ6ـ کمبودها و مشکلات کیفی معابر شهر و امکانات رفع آنها :
1ـ دسترسی ها و شبکه معابر دارای سلسله مراتب نمی باشند .
2ـ قرار گرفتن اغلب فضاهای خدمات شهری در کنار خیابان اصلی و ازجمله خیابان ولی عصر باعث شده که بار ترافیکی شهر بر یک مسیر وارد شود . باید از تراکم کاربری های خدماتی شهر در اطراف این خیابان ها کاست و به طور یکنواخت و متناسب کاربری ها را در سطح شهر توزیع نمود .
3ـ نامناسب بودن عرض برخی معابر
4ـ کیفیت معابر شهر ابهر در وضع موجود بسیار پایین است . وضعیت جوی های خیابان ها نیز نامناسب است . با توجه به اینکه جوی ها ، تنها وسیله جمع آوری آب های سطحی محسوب می شوند، اصلاح و تصحیح آن ها ضروری می باشد . ( طرح جامع شهر ابهر ـ همان ـ ص 197 )
ب ) عوامل مؤثر در بهبود منظر شهری و کاربریهای بدنه و بافت خیابان ولیعصر
1ـ تعریف منظر شهری :
منظر شهری هنر یکپارچگی بخشیدن بصری و ساختاری به مجموعه ساختمانها ، خیابانها و مکانهایی است که محیط شهری را می سازند.
از یک منظر خوب وقتی باخبر می شویم که آن را مشاهده کنیم ما طبیعت ، کوهها ، زمین های پست و بلند ، جنگل ها ، بدنه های سبز ، فضاهای انسانی و روستاها را می ستائیم . از مداخله ناشیانه در این فضاها نظیر : احداث جاده ها که از نظر مکانی مشکل آفرین است ، یا از ساخت ساختمان هایی که از نظر مصالح و طراحی مناسبتی با محیط موصوف ندارند ، دوری می جوئیم . البته این یک سوی از محیط زیست است که نیاز به شناخت و حفاظت خاص خود را می طلبد .
مشاهدات بصری
فرض کنید که ما از داخل شهری عبور کنیم ، مسیر عبور خیابان مستقیمی است و فضای بازی در انتهای این خیابان ، در فاصله ای دور خیابان دیگری است که ما را به خارج از این فضا هدایت می کند و قبل از اینکه به یک ساختمان تاریخی منتهی شود کمی پیچ می خورد . جریانی نه خیلی معمولی ، در این خیابان به راهمان ادامه می دهیم و اولین منظره آثار موجود در همان خیابان است ، وقتی به فضای باز وارد می شویم منظره جدید بلافاصله در نقطه ی ورود ظاهر می شود و این منظره تا زمانی که در محوطه قدم می زنیم ، بلافاصله آشکار می شود و بالاخره همانطور که جاده می پیچد ساختمان تاریخی دوباره در دامنه دید ما قرار می گیرد . اهمیت تمامی این ها در این است که هر چند عابر پیاده در داخل شهر با سرعت ثابت عبور می کند ولی مناظر شهری در دسته ای از آشکارسازی ها به چشم می خورند . این را ما دید پی در پی ( serial vision )می نامیم .
مشاهدات مکانی :
نکته دوم مربوط به عکس العمل های بدن ما نسبت به محیط در پیرامونش می شود . این ارتباط به همان آسانی است که به نظر می آید . یعنی برای مثال وقتی که شما به داخل اطاقی می روید ، بخود می گویید من بیرون آن هستم ، من داخل آن می شوم ، و من در میان آن هستم . در این مرحله از آگاهی ما با یک سری تجربیات که از اثرات کلی برونی و درونی سرچشمه می یرد ، روبرو هستیم ( که اگر حالت اغراق آمیز آن را در نظر بگیریم نشان های هراس از مکان بسته و یا ترس از فضای باز پدیدار خواهد شد . )
ما ممکن است قادر به انجام کارهائی باشم که پدران ما نتوانستند انجام دهند ولی قادر به هضم سریعتری نخواهیم بود . این فرایند چه در معده و چه در مغز ، یک قسمتی از قید و بندهای بشریت است . بنابراین ما باید تغییرات ساختاری بوجود آوریم تا اینکه مقیاس انسانی بتواند با نیروهای توسعه تلاقی مؤثری داشته باشد . اولین تغییر عمومیت دادن هنر محیطی براساس اصولی است که در آن این بازی با میزان احتساس مردمی که در این زمینه سرمایه گذاری شده وضعیت بهتری یابد . و این اصل موضوع و نکته ای اساسی است . موضوع مهم در این جا این است که در افکار عمومی برنامه ریزی اجرائی کاری بی روح ، تکنیکی و بازدارنده است در حالی که طراحی خوب در نظر افکار عمومی ، بصورت خیابانهای پهن و مستقیم و با درختان انباشته در دو طف خطور می کند و بس . ( کالن ، گوردن ـ گزیده منظر شهری ـ 1377 ص 1 ، 8 ، 15 )
2ـ اجزاء یک طراحی کالبدی ایده آل
1ـ2 پیش آمدگی و فرورفتگی
در یک شهر به عنوان یک محل زندگی طرح فضاهایی که توده مردم در آن حرکت می کنند موضوعی است که چنانچه قبلاً نیز گفته شد اثر مستقیمی براحساس افراد دارد . با تبدیل همه این فضاها به خیابان ها ، و یا بدتر از آن به یک شبکه شطرنجی از معابر ، چنین به نظر می رسد که خواست مردم انکار شده و سیستمی اساساً غیر منطقی پیشنهاد شده ، اتخاذ این روش از آن دسته از خصوصیات شهری که در آن انسان احساس تعلق کند سرچشمه نگرفته است . یک شهر نمونه الگویی از معابر نیست ، بلکه توالی از فضاهاست که ساختمانها آن را ایجاد کرده اند . برانگیختن حس موقعیت بوسیله حرکت از یک محل وسیع ، به یک تنگنا و بیرون آمدن از آن و حرکت به سوی یک فضای جدید ، عملی شود .
2ـ2ـ به جزئیات پرداختن
با توجه کردن به جزئیات و عادت دادن چشم به این عمل ، دنیای انسان ساخت در زمینه کیفیت و جذابیت شروع به گسترش خواهد کرد . برای مثال دیوارها که در یک نگاه گذرا بی اهمیت به نظر می آیند در صورت توجه بیشتر به آنها می توانند دارای زندگی خاص خود شوند . با استفاده از این روش ، کل صحنه به تدریج دارای زندگی خواهد شد .
3ـ2ـ صمیمیت
انبوه گیاهان ، محصور بودن ، گوشه آسمان و آجرکاری گرم ، زندگی درونی را سرشار از دوستی و صمیمیت می کند.
4ـ2ـ افزودن درختان
از میان تمام مساعدت های طبیعت به منظر شهری ، مسلماً نقش درخت بیش از سایر عوامل است . رابطه بین سیمای شهر و درختان سابقه طولانی و جالب دارد . این مفهوم که درخت نیز مانند بناها دارای ساختارهایی هستند که منجر به ایجاد و درهم تنیدن یک سبک معماری گیاهی می گردند قبلاً پذیرفته شده ، اما امروزه درختان در جایگاه صحیح خود به عنوان یک ارگان زنده تلقی می شوند که حضور آنها در میان فضای سکونتی ما مطبوع است . ( کالن گوردن ـ همان ـ ص 46 ، 63 ، 69 ، 82 )
ج)ارزش های فراد و بعدی کدامند و چه نقشی در شکل دهی بهینه به بدنه و کاربری خیابان می توانند داشته باشند ؟
اگر بخواهیم خیابانی را به طور کامل بشناسیم ، باید به آن به عنوان یک مجموعه اجتماعی ـ بیولوژیکی و فیزیکی بنگریم . لیکن یک شرط مهم و اولیه ( یا لااقل شروط لازم ) برای نگرش کلی و جامع ، تعریف و شناخت اجزاء آن است .
1ـ ارزش های نیرومند
منظور از این ارزش ها هدف های مربوط به سیاست شکل شهر است که به طور مکرر بیان شده است و وابستگی مستقیم و قابل ملاحظه ای با شکل شهر دارد و می توان در عمل به آن دست یافت و در غیر این صورت می توان دلیل عدم موفقیت در رسیدن به آنها را شناخت .
2ـ ارزش های آرمانی
حصول این ارزش ها تاکنون به ندرت اتفاق افتاده است .
رفع نیاز به خدمات ، زیربناها ، مسکن ، تأمین عدالت و برابری ، کاهش مهاجرت ، تأمین رفاه و آسایش از جمله این ارزشها است .
3ـ ارزش های ضعیف
هدفهایی هستند که مکرراً ذکر گردیده اند ولی وابستگی آنها به شکل شهر یا قابل تردید است یا هنوز ثابت نشده است و حصول آنها را بسیار مشکل بتوان اندازه گیری و ارزیابی نمود . بنابراین به ندرت تحقق پیدا کرده و یا اگر هم تحقق پیدا کرده باشد اطلاعی از آن در دست نیست و یا اینکه حصول آنها ممکن است در اثر عوامل دیگری صورت گرفته باشد .
کلمه ضعیف به این خاطر است که نقش فعلی آنها در سیاست های شهری عمدتاً ظاهری است . این نقش گاهی ابهام آمیز و گاهی امیدوار کننده و وسوسه انگیز است .
4ـ ارزش های پنهانی
هدف هایی هستند که دارای همان قدرت هدف های اول بوده ولی به ندرت ذکری از آنها به میان آمده و یا لااقل کمتر به عنوان یک هدف عمده ذکر شده ، این ارزش ها اغلب محرک اصلی سیاست ها بوده است ولی با پرده ظریفی از اهداف های ضعیف و رویائی پوشیده شده است . مثل : حفظ کنترل سیاسی و یا حیثیت ، بسط و اشاعه فرهنگ پیشرفته و …
5ـ ارزش های فراموش شده
می توان ارزش هایی را تصور کرد که امروزه به طور کلی فراموش شده اند . این امر به این دلیل بوده که بعضی از هدف ها ، با اهمیت تلقی نشده و یا اینکه ارتباط آنها با شکل شهر لااقل در مقیاس وسیع سیاست عمومی مشکوک ، غیر عملی و مبهم به نظر می رسد . مثل نیروی سحرآمیز الگوها ی شهری و یا کیفیت ملموس تری نظیر تطبیق محیط زیست و عملکرد انسانی ، کیفیت تجربه نهادی و احساسی شهر ها و یا میزان کنترل مصرف کننده .
متأسفانه اکثریت عظیمی از نویسندگان خیال پرداز ، حداقل آنهایی را که پیرو سنت کلاسیک هستند توجه فوق العاده کمی به محیط فضایی داشته و علاقه اصلی خود را معطوف روابط اجتماعی کرده اند. مثلاً فوریه سکونت گاههایی به نام « فلانستر » را به عنوان هسته مادی نظریه خیال پردازانه خویش پیشنهاد می کند .
تنها در اواخر قرن 19 است که می توان خیال پردازانی را دید که در آن محیط به عنوان عامل اصلی موردتوجه قرار میگیرد نظیر : ( تازه هایی از هیچ کجا از ویلیام موریس ) ( باغ شهرهای فردا از ابنزر هاوارد ) (و در قرن حاضر نیز شهر برودایکر از فرانک لویدرایت )
لکن تنها در کار موریس است که می توان کیفیت تمامی منظر را به صورت روشن و کامل حس کرد. ( لینج ، کوین ـ تئوری شکل خوب شهر ـ 1376 ـ ص 69 ـ 70 ـ 71 ـ 72 )
د) عملکرد چیست و چه تأثیری در هنجاری فراد و بعدی شهر و بهینه سازی کالبدی شهری می تواند داشته باشد ؟
تئوری هنجاری هم در مورد عناصر صرفاً عملی و هم زیبائی شناسانه مربوط می شود و این دو عملکرد از هم جدا ناپذیرند .
در واقع تئوری باید زیبائی و عملکرد را به عنوان پدیده واحدی درنظر بگیرد .
عملکرد را می توان صرفاً با استناد به شکل فضایی شهر اندازه گیری نمود .
پنج محور عملکردی به شرح زیر است :
1ـ سر زندگی
یعنی اینکه تا چه اندازه شکل شهر ، حامی عملکردهای حیاتی ، نیازهای بیولوژیکی ، توانائیهای انسانی بوده و از همه مهمتر چگونه بقاء همه موجودات را ممکن می سازد .
2ـ معنی
یعنی اینکه تا چه اندازه می تواند به وضوح درک شده از نظر ذهنی قابل شناسایی باشد و ساکنین آن ، آن را در زمان و مکان به تجسم درآورند و تا چه اندازه آن ساختار ذهنی با ارزش ها و مفاهیم جامعه در ارتباط است . یعنی انطباق محیط با توانائیهای احساسی و ذهنی و ساختارهای فرهنگی .
3ـ تناسب
یعنی اینکه شکل و ظرفیت فضاها ، معابر و تجهیزات یک شهر تا چه اندازه با الگو و کمیت فعالیتهائی که مردم عادتاً به آن اشتغال دارد و یا اشتغال پیدا خواهند کرد منطبق است یعنی کارائی بسترهای رفتاری ، شامل تطبیق پذیری آنها با فعالیتهای آتی .
4ـ دسترسی
توانایی دسترسی به سایر افراد ، فعالیتها ، منابع خدمات ، اطلاعات و یا اماکن شامل کمیت و تنوع عناصری که می توان به آنها دسترسی پیدا کرد .
5ـ نظارت و اختیار
یعنی اینکه استفاده و دسترسی به فضاها و فعالیتها ، ایجاد و تعمیر اصلاح و مدیریت آنها تا چه اندازه توسط کسانی که از آن استفاده می کنند صورت می گیرد .
6ـ کارائی
مفهوم ، هزینه ایجاد و نگهداری شهر در هر سطح مورد نظر از محورهای محیطی فوق ، براساس هر چیز با ارزش دیگر .
7ـ عدالت
پس با این ترتیب شکل خوب شهر چیست؟
حال می توانیم کلمات جادویی را بیان کنیم:
جواب) سرزنده باشد(پایدار، ایمن و هماهنگ)
معنی دار باشد(قابل تشخیص، سامان«ساختار» یافته، سازگار، شفاف، خوانا، قابل درک و با اهمیت)
متناسب باشد(انطباق نزدی شکل و رفتاری که با ثبات، قابل دستکاری و برگشت باشد)
قابل دسترس باشد(متنوع، عادلانه و قابل اداره کردن و در سطح محلی باشد)
و به خوبی نظارت شده باشد(سازگار، مطمئین، جوابو و بطور متناوب نرم و آزاد باشد)
و همه اینها باید با عدالت و کارائی درونی حاصل شود و باید مکانی پیوسته، مرتبط و آزاد بوده و زمینه ساز توسعه باشد.
(لینج،کوین-تئوری شکل خوب شهر- 1376 –ص143 الی 154)
ه)آنالیز و تجزیه و تحلیل پیاده راه ولی عصر از نظر توجه به مطالعات فرا دوبعدی و ضرورت و نقش این مطالعات در بهبود کالبدی خیابان ولی عصر:
پیاده راه ولی عصر حاصل یکسری اندیشه هدفمند است که در کنار اینکه به عنوان مرکز ارتباطی شهر می باشد بی تاثیر در حوزه شهری و بخشهای اطراف شهر نیست.
1-ضرورت و اهمیت موضوع: توجه به سه عامل اساسی، ضرورت ایجاد پیاده راه در طول خیابان ولی عصر و تغییر کاربریهای کناری این خیابان را میسر ساخت:
1-1توسعه انسانی و اجتماعی: در هر شهر مطابق با رشد اقتصادی و اقدامات شهر سازانه باید در جهت معنویت شهر تلاش شود که نتیجه این تلاش ها در قالب یکسری فضاهای شهری مطلوب بایستی باشد که فعالیتهای انسانی و اجتماعی و ارتباط بهینه مردم در داخل این فضاها شکل گیرد به نحوی که مردم در کنار انجام فعالیتهایشان به تعاملات اجتماعی نیز بپردازند. این مهم ضرورت ایجاد یک مجموعه فرهنگی در شهر را ایجاب می کند.
2-1 نقش اقتصادی: با توجه به نقش اقتصادی شهر(تولیدات دامی و کشاورزی، مواد غذائی، صنایع سبک) اهمیت وجود کاربریهای تجاری و اداری و بخشهای خصوصی و دولتی در این مسیر پیشنهاد می شود که باید در مجموعه ای منسجم در طول این پیاده راه سازماندهی شوند.
3-1 نقش کالبدی: از هم پاشیدگی بافت خیابان ولی عصر و عدم انسجام در ساختار این خیابان، ناخوانائی و بی هویتی در این مسیر را فراهم کرده است برای هویت بخشی و جریان زندگی و تداوم فعالیتهای انسانی در این فضا، پیاده راهی که حاوی خصوصیات فضائی و کالبدی باشد ضروری است.
2-شناخت عوامل محیطی در جهت بهبود منظر این مسیر:
عوامل محیطی موثر در منظر عبارتند از:
1-2 عوامل طبیعی: شامل پوشش درختان(پوشش سبز) خصوصیات فیزیکی زمین( شیب و عومال توپو گرافیک) است که هر یک جذابیتها چشم اندازهای زیبائی را در شهر ایجاد می کنند و باید در طرح در نظر گرفته شوند.
2-2 عوامل مصنوع: شامل فضاهای سبز طراحی شده در مسیر، مبلمان شهری، بدنه های مسیر است.
3-2 عوامل جوی: با توجه به سردسیر بودن منطقه لزوم رعایت ضوابط طراحی در این اقلیم بسیار ضروری است جهت گیری شبکه مسیر و ساختمانهای همجوار مسیر ولی عصر نسبت به بادهای موسمی، فصلی و … بسیار با اهمیت است.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله21 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله بهبود منظر شهری
