تحلیل شاخصهای مسکن روستایی استان ایلام و سطحبندی آنها با استفاده از تحلیل عاملی و خوشهای
چکیده
یکی از راههای مهم آگاهی از وضعیت مسکن در فرآیند برنامهریزی روستایی، استفاده از شاخصهای مسکن میباشد. این شاخصها بیانگر وضعیت کمی و کیفی مسکن روستایی از یکسو و بهبود بخشی برنامهریزی مسکن از سوی دیگر برای یک افق بلندمدت است. در این پژوهش ابتدا به مروری بر مفهوم و جایگاه شاخصهای مسکن روستایی و شناخت ویژگیهای مسکن روستایی کشور پرداخته میشود، سپس با استفاده از مهمترین مؤلفهها و شاخصهای مسکن وضعیت مسکن مناطق روستایی شهرستانهای استان ایلام بررسی و نهایتاً به سطح بندی نواحی روستایی منطقهی مورد مطالعه با استفاده از این شاخصها پرداخته خواهد شد. لذا، پژوهش حاضر، با توجه به هدف توصیفی ـ تحلیلی بوده که با استفاده از روش اسناد و مطالعات کتابخانهای انجام گرفته است. از میان متغیرهای مربوط به مسکن، 22 شاخص استخراج و با استفاده از روش تحلیل عاملی به 5 عامل تقلیل یافتهاند، عوامل بهدست آمده از تحلیل عاملی، جمعا 60/97 درصد از واریانس را در بر میگیرند. در بین 5 عامل استخراج شده، عامل رفاهی به تنهایی 406/25 درصد واریانس را پوشش میدهد که تأثیرگذارترین عامل در مطالعه میباشد. بهمنظور سطحبندی نواحی همگن روستایی از روش تحلیل خوشهای استفاده و نقاط روستایی استان به 4 گروه همگن طبقهبندی شدهاند که بر اساس آن مناطق روستایی شهرستان شیروان و چرداول در بالاترین سطح و مناطق روستایی شهرستانهای دهلران، درهشهر و آبدانان در پایینترین سطح از حیث برخورداری از شاخصهای مسکن قرار دارند.
کلید واژه: تحلیل عاملی، تحلیل خوشهای، شاخصهای مسکن، نواحی روستایی استان ایلام
مقدمه
مسکن از جمله مهمترین مسائلی است که انسانها همواره با آن دست به گریبان بوده و در تلاش برای رفع این مساله و یافتن پاسخی مناسب و معقول برای آن بوده اند. مشکل مسکن موضوعی است که امروزه همه کشورها را به نوعی، متناسب با شرایطشان، گرفتار ساخته است. در حالی که در کشورهای پیشرفته، مسکن بُعدی از رفاه اجتماعی بوده و برنامههای توسعه مسکن بر بهبود کیفی متمرکز هستند، در کشور ما مسکن یک نیاز اولیه محسوب شده و تامین آن همردیف با تامین غذا و پوشاک به شمار آمده است (ستارزاده، 1388: 58). مسئله برنامهریزی و سیاستگذاری مسکن مناسب و الگوی مطلوب برای ساکنان روستایی از دغدغههای برنامهریزان روستایی است. علیرغم تلاشهای انجام گرفته در مسیر تحول و توسعه مسکن روستایی کشور، اما این مسئله همچنان در اولویت برنامههای توسعه روستایی قرار دارد(لطفی و دیگران، 1388: 105).
امروزه مسکن و مسایل مربوط به آن به عنوان یک مسئله جهانی مطرح است و برنامهریزان و سیاستگذاران در کشورهای مختلف به دنبال راهحلهایی برای حل مسائل مربوط به آن میباشند (Buckley & Kalarickal, 2005: 237). بیشترین آسیب ناشی از این مسئله متوجه اقشار کم درآمد جامعه و از جمله اکثریت جامعه روستایی که در این گروه قرار میگیرند میباشد. مسکن نسبت به سایر کالاها بهدلیل ویژگیهایی مانند غیر قابل جایگزین بودن، سرمایهای بودن، باداوم و پرهزینه بودن، و غیرمنقول بودن (Gallent & Robinson, 2011: 298) میتواند عامل عمدهی نابرابری و در عین حال همبستگی اجتماعی به شماره رود (باستیه و درز، 1377: 296).
در کشورهای در حال توسعه بدلیل رشد سریع جمعیت، فقدان منابع مالی، مشکلات مربوط به زمین، کمبود نیروی انسانی ماهر و مهمتر از همه نبود سیاستگذاری و برنامهریزی مناسب در رابطه با زمین و مسکن، این مسئله به صورتی حاد و بحرانی درآمده است. از این رو میزان دستیابی به وضعیت مطلوب مسکن چه در نواحی شهری و چه در نواحی روستایی بهعنوان یکی از شاخصهای توسعه اقتصادی اجتماعی در کشورهای جهان محسوب میشود (Arnott, 2008, 11).
در ایران مناطق روستایی در ترکیب جمعیتی و نظام فضایی سکونتگاههای کشور از جایگاهی ویژهای برخوردارند. این مناطق گذشته از نقش پر اهمیتشان در چرخه تولید کشاورزی، موجبات رونق و آبادانی پهنه وسیعی از سرزمین را فراهم ساختهاند. بعلاوه بخش بزرگی از تاریخ، فرهنگ و هویت کشور ما در دل این مناطق نهفته است. (علی الحسابی،1387 ،26). در بین عناصر تشکیل دهنده بافت سکونتگاههای روستایی، مسکن یکی از عمدهترین عناصر تشکیل دهنده آن میباشد که سازمان فضایی ونحوه استقرار و ساخت آن بیانگر کیفیت استفاده از محیط، و چگونگی تاثیر اقتصاد، سنتها و هنجارهای حاکم بر جامعه روستایی میباشد(سرتیپی پور،1387، 125). مقوله مسکن روستایی در ایران در ابعاد مختلف تحتالعشاع مسکن شهری قرارگرفته است. علیرغم تلاشهای صورت گرفته در مسیر تحول و بهبود آن، و اولویت دادن آن در برنامههای توسعه روستایی، تأمین مسکن همواره یکی از معضلات اقشار گوناگون به ویژه خانوادههای کم درآمد روستاییان بوده است (لطفی و همکاران، 1388، 106).
مقاله تحلیل شاخص¬های مسکن روستایی استان ایلام و سطح¬بندی آنها با استفاده از تحلیل عاملی و خوشه¬ای - 18 صفحه وورد