مقدمه :
کودکان از لحاظ پویایی و فعالیت های حرکتی تفاوت های بسیاری دارند.شاید به نظر ما بزرگسالان ، همه کودکان پر انرژی ،پر جنب و جوش و بیش فعال به نظر بیایند ، ولی آنچه کودکان بیش فعال را از سایر هم سن و سالانش جدا می سازد ، این است که آنها بدون آنکه هدف خاصی را دنبال کنند ، بدون وقفه می دوند ، می پرند ، تکان می خورند و نا آرام اند. علاوه بر آن کودکان بیش فعال در زمینه تمرکز و توجه بر کار ها ، بازی ها و انجام تکالیف مدرسه شان مشکل دارند.بر طبق چهارمین راهنمای راهنمای تشخیصی و آماری بیماری های روانی کودکان ، اختلال کمبود توجه – بیش فعالی(ADHD) دارای علائم و نشانه های دوگانه ای برای تشخیص است:
الف)علائم کمبود توجه عبارت اند از : عدم توانایی در تمرکز و توجه کافی برای امور مختلف، احتمال ابتلا به مشکلات شنوایی ، ناتوانی در پیروی کردن از قوانین و دستور العمل ها ، بی رغبتی در انجام کارهایی که نیازمند فعالیت فکری اند ، فراموشی و ضعف حافظه ، حواس پرتی و گم کردن مداوم اشیا و وسایل شخصی ، ناتوانی در طبقه بندی امور.
ب)علائم بیش فعالی نیز بدین قرارند : ناتوانی در آرام نشستن ، دویدن ، پریدن ، بالا رفتن از میز و صندلی های کلاس، ناتوانی در انجام بازی های ملایم فکری ، تند صحبت کردن ، شتاب به پاسخگویی به سوالات ، بی صبری ، داشتن رفتار های تکانشی ، و نیاز به مراقبت در مقابل خطر ها و حوادث.
در نظر داشته باشید که بسیاری از این رفتار ها در کودکان مقطع ابتدایی (دبستان) کاملا طبیعی و قابل مشاهده اند . اما آن چه مهم است ، شدت و میزان این رفتار ها است.علاوه بر آن ممکن است در اغلب موارد ،این دو گروه علائم به طور همزمان در کودک مبتلا به اختلال مذکور مشاهده شود.دانش آموزان مبتلا به اختلال کمبود توجه –بیش فعالی نیز همچون سایر کودکانی که دچار ناتوانی های یادگیری اند ، به کمک آموزگاران و مربیان آموزشی خود نیاز دارند تا بتوانند زمانی که با موضوعی خاص رو به رو می شوند ، مشکل خودشان را حل کنند . در این گونه موارد ، حتی اگر آموزگاری بتواند به تنهایی با چنین مشکلاتی رو به رو شود ، باز هم بهتر است از سایر متخصصان ، مشاور تحصیلی ، روانشناسان مدرسه ، مربیا بهداشت و حتی والدین کودک کمک بخواهد.
تشخیص اختلال کمبود توجه – بیش فعالی در دانش آموزان
بیشتر دانش آموزانی که دچار اختلال کمبود توجه – بیش فعالی اند ، عملا تا زمانی که مدرسه را آغاز نکرده اند ، اختلالشان به طور دقیق شناخته نمی شود . اما در کلاس درس ، تشخیص کودکی که دارای رفتار های تکانشی ، علائمی از بی توجهی (نبود تمرکز) و بیش فعالی هست ، بسیار راحت است ، زیرا آموزگار به سادگی می تواند رفتار های او را با رفتار های طبیعی و عادی دانش آموزان دیگر مقایسه کند. زمانی که آموزگاران چنین دانش آموزانی در کلاس دارند ، می توانند با معرفی آنان به مشاوران و مربیان بهداشت مدارس و توضیح دقیق علائمی که مشاهده کرده اند ، در صدد کسب راه کار های آموزشی مناسب برای تدریس به آنان بر آیند.
دانش آموزانی که به این گونه متخصصان معرفی می شوند، اغلب کسانی هستند که به سخنان دیگران گوش نمی دهند و خود نیز علت رفتار های تکانشی شان را نمی دانند . تفاوت این گروه از دانش آموزان با دانش آموزانی که به طور معمول حوصله شانسر می رود و توجه و تمرکز خود را از دست می دهند، در این است که دانش آموزان مبتلا به اختلال کمبود توجه – بیش فعالی ، با کمترین حواس پرتی به سختی قادرند مجددا تمرکزشان را بر درس به دست آورند و به همین دلیل نمیتوانند موضوع و مباحث درسی را پیگیرانه دنبال کنند و تکالیفشان را درست و کامل انجام دهند. این گروه از دانش آموزان بدون آنکه بتوانند نسبت به پیامد های رفتاری شان فکر کنند ، عکس العمل های تکانشی از خود بروز می دهند.به عبارت ساده تر ، کودک مبتلا به (ADHD) نارس ، کند ذهن و عقب افتاده به نظر می آید و اعمال و رفتارش مثل کودکان کوچک تر از خودش می باشد.
بسیاری از کودکان کم توجه – بیش فعال هنگمی که نشسته اند ، دائم بی قرارند و مرتبا دور کلاس قدم می زنند و راه می روند. آنها نمی توانند صبر کنند تا نوبتشان برسد و پاسخ سوال آموزگار را بگویند؛ در حقیقت تحمل ندارند تا زمانی که آموزگار صدایشان بزند ، صبر کنند . این ویژگی ها در کودکان مبتلا به (ADHD) پایدار و ماندنی است و در شرایط مختلف به صورت های گوناگون بروز می کند و به طور جدی مزاحم فرایند آموزش و یاد گیری او می شود.
چنان چه دانش آموزی که مبتلا به (ADHD) است ، در دوران اولیه تحصیل خود ( مقطع ابتدایی ) مورد شناسایی دقیق متخصصان قرار نگیرد ، ممکن است این اختلال را با علائمی دیگر در سال های بعدی رشد خود نیز نشان دهد . از جمله این مشکلات ، می توان سیگار کشیدن ، رفتارهای بزهکارانه ، افت عملکرد تحصیلی ، محرومیت های طولانی مدت و سایر اختلالات مربوط به رشد را نام برد . بنابراین حاصل بررسی های مربیان پرورشی مدرسه ، آموزگاران و روان شناسان می تواند در تشخیص اختلالات دانش آموزان بسیار موثر باشد .
اگر برای تشخیص بیماری کمبود توجه – بیش فعالی از سایر اختلالات و ناتوانایی های یادگیری دچار شک و تردید شده اید ، می توانید یک روز تمام رفتارهای دانش آموز را ضمن درس ، ورزش ، در کلاس ، در حیاط مدرسه و ... یادداشت کنید و با تهیه گزارشی کامل ، مشاهدات خود را با یک متخصص و روان شناس کودک در میان بگذارید . راه دیگر آن است که با تشخیص اولین علائم اختلال ، مراتب را به والدین دانش آموز گزارش دهید تا زودتر برای رفع و کاهش علائم فرزندشان اقدام کند .
روش های رویارویی با مشکلات دانش آموزان مبتلا به اختلال کم توجهی – بیش فعالی
از آن جا که هیچ دو دانش آموز مبتلا به اختلال ( ADHD ) کاملا شبیه به هم نیستند ، هیج روش واحدی را هم نمی توان به طور یکسان برای رویارویی با مشکل آنان توصیه کرد . به همین دلیل شیوه های آموزشی هم باید متناسب با نیازها ، مشکلات و ناتوانی های آنان سازگار شود . آموزگاران و معلمان نکات و مسائل زیادی می دانند که گاه متخصصان حرفه ای با آن ها آشنایی ندارند . آنان می توانند با شناخت ویژگی های فردی این دانش آموزان به آنان کمک کنند تا استعدادها ، توانایی ها و نقاط قوتشان را بهتر و بیشتر بشناسند . از جمله مهمترین راه کارهای آموزش ای که آموزگاران می توانند برای کاستن از مشکلات این گروه از دانش آموزان به کار بندند ، عبارت اند از ( هالول و ریتی ، 1997 ) :
الف – راه کارهای آموزشی برای کاستن از مشکلات دانش آموزان مبتلا به کم توجهی
1- قبل از هر چیز سعی کنید ویژگی های رفتاری کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه را بشناسید . برای تشخیص این بیماری به طور حتم آزمایش های شنوایی و بینایی صورت گرفته است و متخصصان توانسته اند با کمک والدین و مشاوران آموزشی این کودکان را مورد شناسایی قرار دهند ، اما هدف آموزگار در کلاس درس آن است که دریابد چگونه می تواند موجب بهبودی نسبی کودک و کاهش علائم رفتاری او شود . به عبارت دیگر ، چه روش و راه کاری باید انتخاب کند ؟
2- محدودیت و امکانات خود را شناسایی کنید . در کمک گرفتن از دیگران نهراسید . شما به عنوان یک آموزگار نباید از خود انتظار داشته باشید که مثل یک روان شناس و متخصص علوم رفتاری همه روش های درمان را بدانید . زمانی که به کمک های جانبی احتیاج دارید ، بدون هیچ نگرانی و تشویش تقاضای خود را منعکس کنید .
3- از کودک خود بخواهید حتما در صورت نیاز شما را مطلع کند . این کودکان اغلب خیلی خجالتی و کناره گیرند . بنابراین ، وظیفه آموزگار است که در نهایت حوصله و شکیبایی بنشیند و با کودک صحبت کند و از او بخواهد که اشکالات و سوالاتش را بپرسد تا آموزگار هم بتواند درس را آن طور که او بهتر می فهمد ، برایش توضیح دهد . علاوه بر آن ، دانستن این موضوع برای کودک ضروری است که بداند مشکلی دارد که می تواند به راحتی از آموزگارش تقاضای کمک کند .
4- کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه نیاز به تکرار و یادآوری قوانین و دستورالعملها دارند تا بتوانند در فعالیت های درسی – کلاسی شان موفق عمل کنند.
5- سعی کنید با انگیزه ، علاقه و اشتیاق تدریس کنید . کودکانی که به اختلال کمبود توجه مبتلا هستند ، به کمک های خاصی برای کشف لذت یادگیری نیاز دارند . ناکامی و نادیده گرفته شدن موجب یکنواختی و بی تحرکی آن ها در کلاس می شود . برای ایجاد انگیزه در آنها بهتر است به عواطف و هیجاناتشان توجه کنید.
6- قوانین و مقرراتی را که انتظار دارید دانش آموزان رعایت کنند ، بر روی کاغذ بنویسید و به دیوار کلاس بزنید . هنگامی که دانش آموزان بدانند آموزگار چه انتظاری از آن ها دارد ، بهتر عمل می کنند.
7- برنامه زمان بندی و شیوه کار خود را هر چند وقت یکبار تکرار کنید ، آن ها را بنویسید و درباره آنها صحبت کنید . دانش آموزان مبتلا به کمبود توجه نیاز دارند که بیش از یک بار آنها را بشنوند .
8- سعی کنید به طور مستمر با دانش آموزان کم توجه ارتباط چشمی برقرار کنید . این تماس ها و نگاه های شما می تواند آنها را از خیال بافی های ذهنی در آور و تشویقشان کند تا توجه و تمرکز بیشتری بر درس و فعالیت کلاس داشته باشند.
9- دانش آموزان مبتلا به اختلا ل کمبود توجه را کنار میز خود ( در ردیف اول ) بنشانید تا بتوانید در صورت نیاز به او کمک کنید و توجه او را به سوی درس ، کلاس و آموزش جلب کنید .
10- هیچ گاه دانش آموز مبتلا به کم توجهی را سرزنش و مسخره نکنید . دادن تذکر و یادآوری قوانین و محدودیت ها برای آن ها کافی است .
11- نمودار و جدولی برای پیشرفت کار دانش آموز کم توجه خود تنظیم کنید که تا حد امکان شدنی و میسر باشد . هر چند وقت یکبار نیز با مراجعه به آن میزان پیشرفت کار او را بر آن ثبت کنید . اگر از هدفتان خیلی فاصله داشتید ، سعی کنید با توجه ، دقت و آماده گیری بیشتری کار را دنبال کنید .تغییر برنامه برای این کودکان بسیار سخت و دشوار است . چنانچه نیاز به تغییری ضروری در برنامه خود حس می کنید ، حتما مراتب را به طور ساده و شفاف به او بگویید .
12- به دانش آموز کمک کنید تا برای بعد از زمان مدرسه خود نیز برنامه ای مناسب تنظیم کند .
13- سعی کنید بر کیفیت تمرینات خانگی دانش آموزان بیافزایید ، نه بر کمیت آنها. کودکان مبتلا به کمبود توجه ، اغلب نیاز به کمک کردن در انجام تکالیف خانگی شان دارند . تمرینات زیاد و کسالت آور موجب بی علاقگی بیش تر این گروه از دانش آموزان می شود .
14- پیشرفت دانش آموز را بر روی نموداری رسم کنید تا او بتواند با مرور کردن عملکرد تحصیلی خود ضمن ترم ، بهتر دریابد که به اهداف خود رسیده است ، زیرا همین امر موجب شادی ، موفقیت و تشویق او می شود .
15- برای دانش آموزانی که مبتلا به اختلال کمبود توجه اند، تکالیف سنگین و دشوار را به تکالیف سبک و آسان تبدیل کنید.این یکی از بهترین راهکارهایی است که می توان برای پیشرفت این گروه از دانش آموزان به کار بست.مشق ها و وظایف سنگین به راحتی موجب دلسردی ،یاس و بی انگیزه گی کودک می شوند(کودک به خود می گوید :«من هرگز نمی توانم آن را انجام دهم»).با تقسیم کردن تکالیف به بخش های کوچک ،انجام آنها برای کودک آسان می شود و کودک احساس ناتوانی و ضعف نمی کند.به طور کلی ،این کودکان به دلیل پایین بودن حس ارزشمندی شان توانایی های خود را دست کم میگیرند، استعداد های آنها بیشتر از آن است که تصور می کنند.کودکان کوچکتر ، از این که بتوانند تکالیفشان را تمام و کمال انجام دهند،بی نهایت خوشحال می شوند و لذت می برند و کودکان بزرگتر هم (نوجوانان) از این که بدانند می توانند تکلیفشان را درست و کامل انجم دهند ، احساس اعتماد به نفس و ارزشمندی می کنند.
16- داشتن روحیه ای شاد ، سرزنده و با نشاط را سر لوحه ی ارتباط با دانش آموزان قرار دهید .شما می توانید با کمی شوخی و خنده در کلاس ، توجه دانش آموزان (به ویژه دانش آموزان مبتلا به کمبود توجه ) را به درس و فعالیت در کلاس جلب کنید و مانع از کسالت ،سکوت و یکنواختی کلاس شود.
17- در جستجوی یافتن کمترین موفقیت و پیشرفت کودکان مبتلا به کمبود توجه باشد، زیرا زندگی این گروه از کودکان پر از شکست ، ناکامی و ضعف است. آنها نیاز به تعاملات مثبت و سازنده ، تشویق های مکرر و حمایت های آموزگاران و مربیان خود دارند. این گروه از بچه ها ، از این طریق بهتر می توانند به ارزش ها و توانایی های فردیشان پی ببرند . آنان بدون این توجهات و مراقبت ها به موجودی بی انگیزه ، بی تحرک و ساکن تبدیل می شوند .
18- یکی از مشکلات عمده دانش آموزان مبتلا به اختلال کمبود توجه ، فراموشی و اختلالات مربوط به حافظه است . به آنها یاد بدهید ، از کارتها و یادداشت های کوچکی استفاده کنند که بتوانند به راحتی آنها را همراه داشته باشند . سایر روشهای تقویت حافظه عبارتند از : یادگیری شعر و سرود ، رمز گذاری ، یافتن سرنخ ها ، صحبت کردن درباره جزئیات هر موضوع ، ...
19- قبل از شروع هر کار و فعالیتی در کلاس ، ابتدا کمی درباره آن صحبت کنید تا حواس دانش آموزان را به خود جلب کنید . گزارش شده است که بسیاری از کودکان مبتلا به کمبود توجه از طریق تحریک حس بینایی بهتر یاد می گیرند تا تحریک حس شنوایی. اگر شما بتوانید آنچه را که قصد تعریف کردنش را دارید ، به طور همزمان بر روی تخته سیاه بنویسید ، بهترین شیوه را برای یاددهی و آموزش خود انتخاب کرده اید .
20- روش ها ، راهکارها ، نمودارها و جدول ها را ساده سازی کنید . آموزگار می تواند برای جلب توجه دانش آموزان و به ویژه دانش آموزان مبتلا به کمبود توجه ، از رنگ ها ، اشکال و طرح های گوناگون استفاده کنید . آنها از این طریق بهتر مطالب را به خاطر می سپارند و هنگام یادآوری مجدد ، راحت تر به یاد می آورند .
21- کودکان مبتلا به کمبود توجه ، اغلب تمایل کمی برای مشاهده ، وارسی و کنجکاوی دارند. آنها هیچ علاقه ای به شناخت اطراف و پیرامونشان نشان نمی دهند . سعی کنید ، راه و روشی پیدا کنید که آنها را نسبت به آنچه در اطرافشان می گذرد ، حساس و آگاه کنید . برای مثال از او بپرسید :« تکلیف را چگونه انجام دادی ؟ ... نظرت درباره درس گذشته چیست ؟ ... فکر می کنید چرا هم کلاسی ات امروز ناراحت است ؟ برای جشن مدرسه چه تصمیمی گرفته ای ؟ ... » و از این قبیل .
22- خواستها و انتظارات خود را واضح و روشن برای دانش آموز شرح دهید .
23- اگر به نظر می آید که کودک که مبتلا به کمبود توجه نمی تواند مقصود و منظور اطرافیانش را از ظاهر آنها بفهمد ( برای مثال ، از حرکات دست ، صورت و یا لحن صحبت آنها ) ، سعی کنید این سر نخ ها را که هنگام تعاملات گروهی – اجتماعی معمولا مورد استفاده قرار می گیرد به او یاد بدهید . برای نمونه به او بگویید : ؟« زمانیکه قصد داری داستانی را برای گروهی تعریف کنی ، ابتدا ببین همه گوش می دهند و سپس شروع کن » . این کودکان اغلب در خود فرو رفته اند و نمی دانند چگونه با دیگران ارتباط برقرار کنند . این مهارتی است که بیشتر کودکان به طور طبیعی آن را نمی دانند ، اما می توانند به راحتی یاد بگیرند .
24- شیوه امتحان گرفتن خود را کاملا برای دانش آموزان شرح دهید .
25- به عنوان رفع خستگی در کلاس می توانید بازیهای گروهی انجام دهید . این کار موجب تقویت انگیزه کودکان مبتلا به کمبود توجه و علاقه می شود .
26- در صورت لزوم مسئولیت های ساده و در حد توان کودک به او بدهید .
27- دفترچه یادداشتی تهیه کنید و گزارشهای روزانه خود را به اطلاع والدین کودک برسانید و از آنها نیز بخواهید تا مشاهدات خود را از تغییرات فرزندشان در خانه ، برای شما بنویسند . با استفاده از این روش می توان از مواجه شدن با بحران عاطفی شدید جلوگیری کرد .
28- کودک را تشویق کنید تا خودش نیز درباره فعالیت ها و رویدادهای روزانه و خاطراتش بنویسد .
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 30 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلودمقاله آموزگاران و کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه
