برخی از دانشمندان انسان را فراتر از دیگر موجودات برخی او را موجودی هم تراز دیگر حیوانات و عده ای موجودی فروتر از حیوان و ناتوان و ضعیف معرفی کرده اند. از نظر ارزش شناختی نیز برخی او را اشرف مخلوقات عده ای او را موجودی خنثی (نه خوب و نه بد) و جمعی انسان را شرور پست و بی ارزش قلمداد کرده اند.
از منظری دیگر نیز در باب هویت واقعی انسان و استعدادها و توانمندی های وی دو دیدگاه کاملا متفاوت بلکه متضاد مطرح شده است در یک دیدگاه انسان موجودی کاملا آزاد و مستقل در نظر گرفته می شود که در شناخت سعادت واقعی خویش و راه رسیدن به آن خودکفاست سرنوشت خود را خود رقم می زند و موجودی خودمختار دارای قدرت مطلق و وانهاده به خویش و از هر گونه تکلیف و الزام بیرونی (بیرون از خواست و تصمیم گیری خود) مطلقا آزاد است.
در دیدگاه دوم انسان از قدرت شناخت لازم نه کافی برای رسیدن به سعادت واقعی برخوردار و نیازمند راهنمایی الهی است تحت تدبیر و هدایت قدرتی ماورایی(خدا) قرار دارد و برای رسیدن به سعادت خویش دارای تکالیف و الزام هایی است که از سوی خدای متعال بوسیله پیامبران دراختیار او نهاده می شود.
هر یک از این دو دیدگاه در طول تاریخ بشر بصورت نسبی یا مطلق بر جوامع انسانی حاکمیت داشته اند. از این رو به بررسی آخرین حلقه از زنجیره ی حاکمیت دیدگاه نخست می پردازیم که از حدود قرن 14 با عنوان ((اومانیسم)) یا ((انسان مداری)) رواج یافت.
معنا و مفهوم اومانیسم:
((اومانیسم)) به هر نوع فلسفه ای اطلاق می شود که منزلت ویژه ای برای انسان قایل است و او را مقیاس همه چیز قرار می دهد. از منظر تاریخی انسان مداری یا اومانیسم یک جنبش ادبی فرهنگی فکری و آموزشی بود که در مراحل بعد جنبه ی سیاسی –اجتماعی به خود گرفت. به همین دلیل تقریبا همه ی مکاتب فلسفی اخلاقی هنری و ادبی و نظام های سیاسی را تحت سیطره خود درآورد و به تعبیری دیگر در همه ی آنها-آگاهانه یا ناخودآگاه- نفوذ و حضور یافت. کمونیسم (communism) سودگرایی (pragmatism) روح گرایی اروپایی (spiritualism)شخص گرایی (personalism)وجودگرایی (existentialism)آزادیخواهی گرایی (liberalism)و حتی پیرایشگری (protestantism)لوتری (مسیحیت پروتستان) (luther,martin)هر یک به نحوی در انسان مداری همداستانند و روح اومانیسم در آنها جریان دارد.
این جنبش که در کل به روم و یونان باستان چشم دوخته بود و بیشتر جنبشی غیر روحانی و وابسته به طبقات بالای اجتماعی و طرفدار نخبه سالاری بود مقارن پایان قرن 13 در جنوب ایتالیا شکل گرفت سپس در سراسر ایتالیا گسترش یافت و پس از آن آلمان بعد فرانسه اسپانیا و انگلستان را دربرگرفت و می توان آن را یکی از عوامل پیدایش فرهنگ جدید غرب به شمار آورد. انسان مداری در این معنا یکی از مولفه های بنیادین رنسانس به شمار می آید و متفکران رنسانس با مدار قرار دادن انسان درصدد تفسیر انسان و نوسازی او از این منظر در جهان طبیعت و تاریخند.
نتیجه اومانیسم مادی قلمداد کردن انسان نفی حاکمیت خداوند زمینی ساختن دین و بی اعتبار کردن آن است. آنچه اصالت دارد خواسته ها و لذت های انسان است و اگر دینی هم معتبر باشد باید در جهت تامین هواهای افراد و هماهنگ با خواست های آنها گام بردارد. اومانیست ها اگر از ((دین انسانی)) نیز سخن می گویند مرادشان دین تابع هوس های این و آن است. مبنای فلسفی اومانیسم متاخر پوزیتویسم است.
زمینه های پیدایش اومانیسم:
از یکسو برخی از ویژگی های دین و نظام حاکم کلیسایی مانند سست بودن مبانی عقیدتی و ارزشی مسیحیت ضرورت تقدم ایمان بر آگاهی و فهم دین برخی از آموزه های نادرست مسیحی مانند گناهکار ذاتی دانستن انسان و خرید و فروش بهشت و معارضه مسیحیت یا علم و عقل و تحمیل نامعقول تعالیم کلیسا بر دستاوردهای علمی و عقلی زمینه را برای رویگردانی از نظام دینی حاکم و رایج آن زمان یعنی مسیحیت و الگو گرفتن از روم و یونان قدیم که به انسان و خرد طلایی او بیشترین اهمیت را می داد فراهم ساخت.
و از سوی دیگر بسیاری از اومانیست ها که با مراکز قدرت ارتباط داشتند و دین را مانعی جدی در برابر خواست های خود می دیدند به منظور یافتن راه حلی برای سالارمنشی گروه های پیشین به تبیین عقلانی تحولات سیاسی و تجددگرایی(modernity) و توجیه عوارض منفی آن و به تعبیر دیویس تونی توجیه سبعیت مدرنیسم حمله به دین و ارزش ها و قداست های دینی و نظام کلیسایی را وجهه ی همت خود قرار دادند و به تخریب ذهنیت جامعه نسبت به دین و رجال دینی و ضرورت جدایی دین از سیاست و اجتماع همت گماشتند. دو عامل یاد شده در کنار تلاش کلیسا برای محافظت از خویش منجر به عقب نشینی دین از صحنه اجتماع و سیاست شد و در راستای این حرکت تفسیر جدید از دین و خدا پذیرش خدا و نفی دین و تعالیم مسیحی و تفسیرهای نوین از تعالیم دینی مطرح گردید.
شامل 21 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود مقاله اومانیسم