140 صفحه
گویش های ایرانی: پاسداران فرهنگ ایرانی
حسن رضائی باغ بیدی
امروزه طنین دلنشین زبان ها و گویش های ایرانی را در جای جای ایران زمین می توان
شنید. قرن هاست که مادران پاک نهاد این مرز و بوم واژه ها ٬ حکایت ها ٬ ضربالمثل ها و
ترانه های اصیل ایرانی را در قالب گویش هایی چون آرانی ٬ آشتیانی ٬ آمُ ره ای ٬
ابوزیدآبادی ٬ ابیانه ای ٬ اردستانی ٬ افتری ٬ انارکی ٬ الویری ٬ بادرودی ٬ بختیاری ٬
بَشاگِ ردی ٬ بلوچی ٬ بهدینی ٬ بیابانکی ٬ بیدگلی ٬ پاپونی ٬ تاتی ٬ تاری ٬ تالشی ٬ تفرشی ٬
جوشقانی ٬ خوانساری ٬ خوری ٬ دشتستانی ٬ دوانی ٬ زِ فره ای ٬ سِدِ هی ٬ سُرخه ای ٬
سمنانی ٬ سنگسری ٬ سویی ٬ سیوَ ندی ٬ فَروی ٬ فَ ریزندی ٬ قُ هرودی ٬ کردی ٬ کِشِ ه ای ٬
کَ فرانی ٬ کَ هَ کی ٬ گَ زی ٬ گورانی ٬ گیلکی ٬ لارستانی ٬ لاسگِ ردی ٬ لری ٬ لکی ٬ مازندرانی ٬
محلاتی ٬ مِهرجانی ٬ میمه ای ٬ نائینی ٬ نطنزی ٬ وانِ شانی ٬ وَ رزنه ای ٬ وَ فسی ٬ ویدَری و
یَرَ ندی ٬ یا در قالب لهجه های شیرینی چون اصفهانی ٬ بیرجندی ٬ تهرانی ٬ قائنی ٬ کرمانی ٬
مشهدی ٬ نیشابوری ٬ همدانی و یزدی در گوش فرزندان دلبند خود زمزمه می کنند. هنوز
نوای دلربای زبان ها و گویش های ایرانی را در خارج از مرزهای ایران ٬ از ترکستان چین
در شرق (سَریکُلی) تا اقصا نقاط آسیای صغیر در غرب (کردی) ٬ و از ماورای قفقاز در
شمال (آسی) تا حاشیه جنوبی خلیج فارس (کُمزاری) می توان شنید. زبان های اُ رموری ٬
پَراچی ٬ پَ شتو ٬ مونجانی ٬ یِ دغه ٬ یَ غنابی و گویش های ایرانی پامیر ٬ چون اِ شکاشمی ٬
بَرتَ نگی ٬ رُشُروی ٬ روشانی ٬ زیباکی ٬ سَریکُ لی ٬ سَ نگلیچی ٬ شُ غنی ٬ وَخی و یَزغُ لامی ٬
قرن ها پاسداران فرهنگ کهن ایرانی در آسیای مرکزی ٬ فلات پامیر و بخش هایی از
١٣٨٤/٠٥/ سینا ٢ ص ٢٣ D: 02 نمونه 3 ٢ SARMQA.SAR
٢
٣ ٢/ گویش شناسی ١ سرمقاله
گویش های ایرانی: پاسداران فرهنگ ایرانی
شبه قاره هند بوده اند. اما دریغ و صد افسوس که هرازگاه تندباد حوادث شماری از این
زبان ها و گویش ها را برمی چیند و به دیار خاموشی و فر اموشی می برد ٬ چنان که پیش از
این ٬ در دیارمان ٬ گرگانی و ٬ در فلات پامیر ٬ وَنجی را به خوابی ابدی فروبرده است.
اکنون وظیفه ماست که این گرانبهاترین میراث نیاکانمان را پاس بداریم ٬ یا دستکم با
ثبت و بررسی آنها نامشان را جاودانه سازیم. امید است که مجله گویش شناسی بتواند
بهمدد زبان شناسان و گویش پژوهان گام های بلندی در این راه بردارد. پاسداری از
گویش های ایرانی پاسداری از فرهنگ درخشان ایرانی و پاسداری از چشمه های زلالی
است که می توانند درخت تنومند و پربار زبان فارسی را سیراب سازند.
فهرست
گویش های ایرانی: پاسداران فرهنگ ایرانی حسن رضائی باغ بیدی ٢
چند سروده طبری ٬ نیسابوری و بهلوی ایرج افشار ٤
واژه های ویژه کشتی و کشتیرانی در گویش بوشهری فرّخ حاجیانی ٧
ساخت غیرشخصی در گویش گیلکی شهرستان لاهیجان علی درزی و مریم دانای طوسی ١٧
خرما در فرهنگ مردم کرمان عبدالنّبی سلامی ٣٧
گذشته نقلی و بعید متعدّی در سغدی و شباهت های آنها با برخی بدرالزمان قریب ٥٤
از گویش های ایرانی نو ترجمه میترا فریدی
گذشته نقلی در لهجه ها و گویش های ایرانی ایران کلباسی ٦٦
واژه ها و اصطلاحات مربوط به انار در گویش کلهری ناصر ملکی و داریوش یارمرادی ٩٠
گویش های بَشکَ ردی ٬ کُردشولی و کُمزاری و. و. موشکالو ٬ آ. آ. کریمووا ٬ ای. ک. مالچانووا ٩٦
ترجمه لیلا عسگری
نقدی بر فرهنگ گویش دشتستانی هوشنگ برمکی ١٠٧
فرهنگ واژگان تبری بهروز محمودی بختیاری ١١٢
گبی درباره گیلهگب محرّم رضایتی کیشه خاله ١١٧
نامه آفرینش حبیب برجیان ١٢٢
بررسی گویش فینی؛ سیری در گویش دشتستان؛ فرهنگواره کنایی و ١٢٦
امثال قمی؛ واژه نامه یزدی
نخستین همایش علمی فرهنگ و تمدّن تالش ١٢٩
آذر فتحی ١٣١ « نشانه استمرار در لهجه ها و گویش های ایرانی » درباره
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
گویش شناسی