اهمیت و ضرورت مدیریت از نظر اسلام
مقاله ای مفید و کامل
لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه:26
فهرست مطالب :
مقدمه
حیات اجتماعی انسان
مفهوم مدیریت و رهبری
فلسفه مدیریت در اسلام
تعریف مدیریت
رابطة مدیریت با اسلام
خلاصه
چکیده :
چنانچه تاریخ زندگی بشر را مطالعه کنیم خواهیم دید آنچه را که ما امروزه مدیریت می نامیم از دیرباز به عنوان یک ضرورت برای انسان مطرح بوده و در اغلب فعالیت های وی حضور داشته است . از ایام گذشته نظریه های مدیریت و سازمان بدون آنکه مدون و منظم شده باشند ، به کار گرفته می شدند و در شرح احوال و اعمال رسولان ، رهبران ، سرداران و بزرگان در اعصار گذشته کاربرد آن مشهود است . نظریه های مدیریت ، پدیدة نوینی نیستند که بشر در عصر جدید به آن دست یافته باشد ، بلکه آنچه در قرون اخیر در زمینه سازمان و مدیریت انجام گرفته ، مجموعه سازی و جامة عمل پوشاندن به نظریات و اندیشه های پراکنده ای است که از قبل موجود بوده است . این کار اغلب به دست غربیان و ملل پیشرفته صنعتی انجام شده و به همین دلیل این توهم را برای بعضی ایجاد کرده که مدیریت یک علم یا فن بیگانه و غربی است ، در حالی که ملل شرق ، به ویژه مسلمانان ، اگر به مواریث غنی و تاریخ تمدن خود نگاهی کاوشگر و دقیق بیندازند ، می توانند اندیشه ها و کاربردهای مدیریت را به وضوح ببیند و آنچه خود داشته و دارند از بیگانه تمنا نکنند . [1] در واقع بین مدیریت و فرهنگ ملتها در هر جامعه رابطه ای مستقیم وجود دارد . مثلاً در چین باستان ، هدف ، تربیت کردن پیشوایانی بود که به فرهنگ و دانش قدیم آشنایی داشته باشند و در ژاپن امروز هدف پرورش ناموران و کارکنانی است علاقه مند به دولت از طریق تربیت عواطف آنها که احیاناً از ناحیه علم و دانش سود آنها به دولت برسد .[2] البته مدیریت پدیده ای مشترک بین همة ملت هاست ولی شیوه های آن عمومیت و یکنواختی نداشته و به خصوصیات فرهنگی و قومی هر جامعه بستگی دارد نیازهای انسانی همواره در حال گسترش اند و آگاهی بشر نسبت به بهره برداری از عوامل طبیعی و طبیعت منظماً رو به افزایش است .
مدیریت نیز با روشهای خود شبیه سایر دانش هاست ، که هدف غایی دارد . اما این هدف امکان دارد در آغاز ظهور هر علم ، بلافاصله و در طول یک نسل و حتی بیشتر تحقق نیابد . اگر هدف دانشی شناخت پیوندها ، قانون و شیوه هایی برای بهبود شرایط زندگی انسان و تلطیف پیوندها در جامعه و کاستن از رنجها و فرونشاندن عناصر خشونت و دست یافتن به سعادت و رفاه است به ناچار این دانش بی نیاز از پرداختن به جست و جویی دائمی نیست . بخصوص علوم انسانی که روز به روز با افزایش نیازمندی های مادی و معنوی ، احتیاج به گسترش اطلاعاتی دارند که همواره رو به تکاملند . فرهنگ هر قوم ، فقط مجموعه ای از آگاهی های علمی و شناخت روش ها نیست ، بلکه داشتن روحیة تحقیق و قدرت دریافت واقعیت های نو و انطباق جامعه با دگرگونی های جهانی است که بی تردید ، بخش مهم فرهنگ ملی به شمار می آید . مدیریت نیاز اجتناب ناپذیر همه ملت ها و سازمان های صنعتی و اجتماعی است ، چراکه هیچ جامعه ای بی سازمان نیست ( هر چند که سازمان نیز خود نوعی از جامعه است ) و هیچ سازمانی نیست که بی نیاز از مدیریت و رهبری مطلوب باشد ، مدیریت کاردان و پر تحرک می آفریند و این مدیریت فعال به تدریج موفق به گشایش فضای بازتر در رسیدن به هدف می شود . [3] هیچ چیز به اندازة هرج و مرج برای آدمی پریشانی ببار نمی آورد . ستم پیشه ترین حکومت ها بهتر از بی حکومتی است و هرج و مرج بزرگ ترین آفت سعادت بشریت است . مادر همة مصیبتهای عمومی که جوامع بزرگ را تهدید می کند ، بی نظمی است و مدیریت نظم آفرین شگفتی هاست .[4]
آنچه که ما در این گفتار به دنبال آن هستیم ، شناخت ضرورت و اهمیت موضوع مدیریت از نظر دین مبین اسلام است راه گشای ما در این راستا ، استناد به کلام وحی ، اخبار و احادیث معصومین سلام الله علیهم اجمعین و سیره ایشان می باشد . بدین منظور به بررسی عواملی که زمینه ساز مدیریت است ، خواهیم پرداخت .
حیات اجتماعی انسان
یکی از خصائص و ویژگیهای مهم در حیات انسان ، اجتماعی بودن و گرایش او به سوی همزیستی است که دارای نقش بسزایی در رشد و تعالی اوست و استعدادها و قوای انسانی در صحنة اجتماع است که شکوفا شدن و به کمال خود واصل می گردد . در قرآن مجید سورة حجرات ، آیه 13 آمده است :
« یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی و جعلناکم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اکرمکم عندالله انقیکم »
ای مردم ما همه شما را نخست از مرد و زنی آفریدیم و آنگاه شعبه ها و فرق مختلف گردانیم تا یکدیگر را بشناسید ، بزرگترین شما نزد خدا با تقوا ترین مردمند .
در آیه شریفه فوق این خصیصه انسان صریحاً مورد اشاره واقع می گردد و معلوم می دارد که نوع انسان به صورت اجتماعی زندگی می کند .
در تشکیل اجتماع نوع انسان روی یک عامل اساسی تأکید می شود که همانا نیاز متقابل افراد نسبت به یکدیگر می باشد و این نیز ناشی از اختلاف امکانات و استعدادهای درونی هر شخص است که مشیت الهی بر آن قرار گرفته است و به این موضوع نیز آیات قرآن اشعار دارد از جمله آیه 165 از سورة انعام : « و هو الذی جعلکم خلائف الارض و رفع بعضکم فوق بعض درجات لیبلوکم فی ما آتیکم ان ربک سریع العاقب و انه لغفور رحیم . » اوست کسی که شما را خلیفه های زمین قرارداد و برخی را به درجاتی بر بعض دیگر برتری داد تا شما را در آنچه به شما داده آزمون کند ، پروردگارت کیفر کردار را به زودی می دهد و همانا او آمرزنده مهربان است .
آدمی علاوه بر اینکه تمامی اشیاء را در حد امکان در خدمت خود قرار می دهد ، از همنوعان خود نیز در رسیدن به اهدافش استفاده می کند . بدین ترتیب اجتماع شکل یافته و افراد جامعه هرکدام نقشی را ایفاء می نماید و صاحب جایگاه خاصی می شوند و مسؤولیت ویژه ای را متقبل خواهند شد .
مفهوم مدیریت و رهبری
رمز بقای تشکیلات اجتماعی مسئله ای است به نام ریاست ، مدیریت یا رهبری . یعنی برتری فرد یا گروهی بر دیگران به لحاظ امکانات بیشتری که در اختیار دارد و این موضوع از چنان وضوحی برخوردار است که نمی توان یک تشکیلات انسانی را مشاهده نمود که فاقد مدیریت و رهبری بوده باشد . بنابراین ظهور رهبری به شروع زندگی اجتماعی انسان باز می گردد . وقتی دو یا چند نفر تشکیل یک گروه اجتماعی را می دهند و با یکدیگر رابطه برقرار می کنند ، تأثیری که افراد این گروه روی یکدیگر می گذارند یکسان و برابر نیست ، بلکه بعضی از افراد نقش فعال تری بخود گرفته و تأثیر بیشتری روی دیگران می گذارند . بطوریکه بیش از دیگران در گروه مورد توجه قرار می گیرند و این زمینه پیدایش رهبری در گروه است . [5]
رهبر به یک تعریف کسی است که برای گروه سبب تسهیل در نیل به هدف بشود . به عبارت دیگر وی آسان گر نیل به مقصود است . راهنمای دستگیر است . احیاناً تنها راه را نمی یابد . بلکه وسایل طی آن و رسیدن به فرجام آن را نیز فراهم می آورد .[6] از این رو رهبری و مدیریت در عرف امروز ، با همة توسعه و شمولی که پیدا کرده اگر بخواهیم مترادفی برای آنها در اصطلاحات اسلامی پیدا کنیم باید بگوییم : ارشاد و رشد یا هدایت و رشد .
قدرت رهبری همان قدرت بر هدایت و رشد است . در اصطلاحات اسلامی ، قدرت مدیریت همان است که در اصطلاح فقه اسلامی رشد نامیده شده است .
مقصود از رشد درک سود و زیان و لیاقت اداره و بهره برداری است به عبارت دیگر رشد عبارت است از شایستگی و لیاقت برای نگهداری و استفاده و بهره برداری صحیح از وسایل و سرمایه های حیات .[7]
قابل ذکر است که در بحث مربوط به مدیریت گاهی مدیریت را به مفهوم خاص مدیریت سازمان ها که امروز در کتب مربوط به مدیریت مطرح است گرفته اند و گاهی به مفهوم عام که شامل رهبری و هدایت در هر سطح و برای هر مجموعه ای از انسان ها می گردد .
از نظر لغت کلمه مدیر از مصدر اداره است ( مدیر به معنای اداره کننده ، اسم فاعل است مانند قیم که به معنای اقامت کننده می باشد ) . کلمات ، مدیر ، مدیریت و اداره در اصل از ماده دور گرفته شده که مصدر آن دوران یعنی گردیدن است . بدین ترتیب مدیر به معنای گرداننده می باشد . در صورتیکه مدیریت را به معنای گرداندن بگیریم ، شامل هر نوع مدیریت در هرسطح می گردد و آنوقت می توان مفاهیمی چون رهبری ، هدایت و امامت را نیز از موارد شمول آن دانست . [8]
فلسفه مدیریت در اسلام
صنعتگر توانای آفرینش که انسان را با اندیشه های خلاق و قدرت شگفتش از گل و لای و خاک شبیه خاک کوزه گری آفرید ( و لقد خلقنا الانسان من حما مسنون ) در پیام آسمانی اش بعد از کلمه الله که 2700 بار تکرار شده کلمة رب بیش از هزار بار به میان آورده . مسئله ربوبیت یعنی تدبیر حاکم بر جهان و مفهومش این است که تمام عالم هستی ، تحت مدیریت واحدی قراردارد و این مدیر، الله است . ما مسلمانان شبانه روز ده بار در نمازهای روزانه خود این جمله را تکرار می کنیم ( الحمد الله رب العالمین ) یعنی تمام ستایش ها ویژه خداوندی است که « رب» جهانیان است . واژه رب در اصل به معنی سرپرست ، اصلاح کننده ، مدیر و مدبر چیزی است و از ریشة تربیت به معنی پرورش چیزی ، مرحله به مرحله تا به حد هستی است .[9] از دیدگاه جهان بینی توحیدی ، مجموع عالم یک واحد ، سازمان تشکیلات کارگاه صنعتی و مجموعه ای باز و یک نظام منسجم است که دارای اجزاء تشکیل دهنده زیادی است که هرکدام از این اجزاء نقشی را در ادارة عالم عهده دار بوده و تحت رهبری و حاکمیت خداوند لایزل قراردارند . در قرآن مجید ، سورة الرحمن آیه 5 آمده است : « و السماء رفعها و وضع المیزان الا تطغوا فی المیزان »
پس موجودات جهان هرکدام جزء کوچکی از این سازمان بزرگ هستند که هرگز نمی توانند از نظام حاکم بر گیتی پیروی نکنند و بی حساب و کتاب زندگی کنند . تمام فرمان های الهی دال بر نظم و ترتیب و بیانگر مدیریت حساب شده در آفرینش است به همین علت انسان ، پی به وجود مدیر ، مدبر و قادر مطلق و صانع و سازنده جهان می برد
و...
دانلود مقاله اهمیت و ضرورت مدیریت از نظر اسلام