اتحاد و یکپارچگی امّت اسلام نزد امیر مؤمنان(ع) از جایگاه و اهمیت ویژهای برخوردار است و اهتمام آن حضرت در حفظ یکپارچگی مسلمانان بر کسی پوشیده نیست. علی(ع) را بیگمان میتوان بزرگترین منادی وحدت امّت رسول اللَّه(ص) نامید و پژواک وحدت خواهی را از کلام و رفتار او شنید.
آن حضرت در تبین جایگاه ارزشی و اهمّیت فوقالعاده وحدت و نقش مخرّب تفرقه و جدایی، خطاب به مردم کوفه میفرماید: «آگاه باشید که شما اکنون دست از رشته اطاعت کشیدید و با زنده کردن ارزشهای جاهلیت، دژ محکم الهی را در هم شکستید، در حالی که خداوند بر امت اسلامی با وحدت و برادری منت گذارده بود تا در سایه آن زندگی کنند؛ نعمتی بود که هیچ ارزشی را همانند آن نمیتوان تصور کرد...».
از نگاه علی (ع) اعتقاد به خدای سبحان و تمسک به کتاب، شریعت و پیامبر واحد محور گردهمایی مسلمانان و عروةالوثقای آنان می باشد، و اجرای صحیح قوانین شریعت و پیروی از رهبری را عامل تداوم و بقای آن میداند، و سرپیچی و تمرد از دستورات رهبری را عامل تضعیف و متلاشی شدن آن معرفی میکند.آن حضرت در یکی از خطبههای خود میفرماید: «پیروزی و شکست اسلام، به فراوانی و کمی طرفداران آن نبود. اسلام، دین خداست و هموست که آن را پیروز ساخت... . جایگاه رهبر، چونان ریسمانی محکم است که مهرهها را متحد ساخته، به هم پیوند میدهد. اگر این رشته از هم بگسلد، مهرهها پراکنده و هر کدام به سویی افکنده خواهند شد... . عرب امروز، گرچه از نظر مقدار اندکند، اما به نعمت اسلام فراواناند و با اتحاد و هماهنگی عزیز و قدرتمند میباشند». اگر کمی به زندگی آن بزرگوار نگاه کنیم می بینیم که تمام محور های وحدت وانسجام در جامعه در زندگی ایشان دیده میشود(بدون عینک نیز دیده میشود). چنان که در مقابل حق به غارت رفته خود 25 سال سکوت کرد و با آن که خار در چشم و استخوان در گلو خانهنشین شده بود، از هیچ تلاشی برای اتحاد مسلمانان دریغ نکنید. امام علی(ع) آن زمان که سستی مسلمانان را در جنگ با مرتدان مشاهده کرد، با خلیفه اول بیعت نمود. و شاهد این مطلب، گفتار عثمان خطاب به امام(ع) است که گفت: «اگر تو بیعت نکنی، مسلمانان متفرق شده و کسی به دستور خلیفه برای جنگ با مرتدان نخواهد رفت».
آن حضرت در جواب نامه ابوموسی اشعری درباره حکمیت مینویسد: «پس بدان در امّت اسلام هیچ کس وجود ندارد که به وحدت امّت محمد(ص) و به انس گرفتن آنان به یکدیگر از من دلسوزتر باشد. من در این کار پاداش نیک و سرانجام شایسته را از خدا میطلبم و به آنچه پیمان بستهام وفا دارم».
اتحاد امت اسلامی در اندیشه سیاسی الهی امام علی علیه السلام
مفهوم عمیق امت که نشان از پیوند اعتقادی مسلمانان با همدیگر میباشد، به جای واژه ملتیا قومیت و نظایر آن مینشیند.در این تحلیل باورهای دینی و ارزشهای الهی خودی و بیگانه را تعریف میکند.در این تلقی ممکن است اقارب و خویشاوندان خونی بیگانه باشند و دور افتادگان نسبی در محدوده «خودی» جای گیرند.امام این نکته را در وصف جامعه عصر بعثتبه وضوح بیان میکند، آن جا که میفرمایند: ما همراه با رسول خدا در جنگها حضور مییافتیم و بسا پدران، برادارن و خویشاوندان خود را میکشتیم و این جز بر ایمان ما نمیافزود.به راستی تنها معیار اعتقادی و عنصر مکتبی است که ابولهب را که از نظر نسبی با پیامبر خاتمصلی الله علیه وآله قرابت دارد با او بیگانه میکند و سلمان فارسی را که اهل سرزمین دوردستی است، با او آشنا میسازد و در زمره اهل او قرار میدهد.با توجه به این پیوند عمیق است که اسلام مسلمانان را برادر میخواند و خواستار روابط مسالمتآمیز، بلکه بالاتر اتحاد میان آنان میگردد. تاکید کلام خداوند بر وحدت اسلامی و اهمیت آن در مجموعه آموزهها و تعالیم دینی، موجب گردید که اصل وحدت
اهمیت اتحاد از دیدگاه امام علی (ع)