مشخصات این فایل
عنوان:سنگ های آذرین
فرمت فایل: word( قابل ویرایش)
تعداد صفحات: 60
این مقاله درمورد سنگ های آذرین است.
خلاصه آنچه در مقاله سنگ های آذرین می خوانید :
بافت سنگهای رسوبی
از بافت سنگهای رسوبی میتوان چیزهایی دربارهی سرگذشت سنگ رسوبی، از جمله راهی که طی کرده است و چگونگی محیط رسوبگذاری، برداشت کرد. سه نوع بافت اصلی را در سنگهای رسوبی می توان شناسایی کرد: بافت آواری و دو بافت ناآواری که بلورین و اسکلتی نامیده میشوند.
1. بافت آواری. از ذرههای ریز و درشت درست شده است. در این بافت علاوه بر اندازهی ذرهها، میزان یک اندازه بودن ذرهها، که به آن جورشدگی میگویند، نیز مورد توجه است. از میزان جورشدگی میتوان اطلاعاتی پیرامون فرایند رسوبگذاری و محیط رسوبگذاری به دست آورد. برای نمونه، رسوبهای بادی دارای جورشدگی خوب و رسوبهای یخچالی دارای جورشدگی اندک هستند. میزان گردشدگی ذرهها نیز مهم است که به سختی و جنس ذرهها، میزان برخوردهاییکه ذرهها با هم داشتهاند، درازی راهی که طی شده و انرژی جابهجا کننده، بستگی دارد.
2. بافت بلورین. این بافت را در سنگهای رسوبی شیمیایی میتوان دید. طی فرایند سنگزایی، مواد محلول در آب به طور مستقیم بلوری میشوند یا در پی بلوریشدن دوباره، شبکهی به همپیوستهای از بلورهای از پیش موجود، پدید میآید. بلورها ممکن است با چشم دیده شوند(درشتبلور) یا برای دیدن آنها به میکروسکوپ نیاز باشد(ریزبلور). اگر بلورهای سنگ از دو اندازهی متفاوت باشند، اصطلاح پورفیروبلاستیک را برای آن بافت به کار میبرند.
3. بافت اسکلتی. این بافت از گردهمآمدن بخشهای سخت بدن بیمهرگان دریایی و پوششهای سیلیسی یا آهکی پلانکتونها به وجود میآید. صدفها و پوششهای سخت پس از مرگ جانداران روی هم انباشته میشوند و گاهی سیمانی آنها را به هم پیوند میدهد. بافت سنگ به دست آمده شبیه بافت آواری است، اما ذرههای سازندهی آن بخشهای سخت جاندارن است.
خانوادههای سنگهای رسوبی
سنگهای رسوبی را در دو گروه سنگهای آواری(ناشی از فرسایش فیزیکی) و ناآواری(ناشی از فرسایش شیمیایی و زیستشیمیایی) جای میدهند. سنگهای آواری را بر پایهی اندازهی ذرهها در چهار خانوادهی بزرگتر از ماسه، به اندازهی ماسه، به اندازهی لای و کوچکتر از لای طبقهبندی میکنند.
1. بزرگتر از ماسه: ذرههای آن از 2 میلیمتر بزرگتر است.
الف) کنگلومرا، که ذرههای آن کم و بیش گرد شده است و در میان سیمانی از سیلیس، آهک یا رس جای گرفتهاند.
ب) برش که ذرههای آن گوشهدار است و جورشدگی خوبی ندارند و در پی فعالیتهای ورقههای قارهای، فعالیتهای آتشفشانی یا رسوبگذاری در یخچالها پدید میآیند.
2. به اندازهی ماسه: ذرههای آن بین 06/0 تا 2 میلیمتر است.
الف) ماسهسنگهای کوارتزی، که بیش از 90 درصد ذرههای آن از کوارتز است.
ب) آرکوز، که 25 درصد ذرههای آن از فلدسپاتها و بیش از 50 درصد آن از کوارتز است.
ج) گریواک، که بخش زیادی از آن از کوارتز و فلدسپاتهاست، اما کانیهای تیرهای مانند میکا، هورنبلند و پیروکسن نیز در آن دیده میشود.
3. به اندازهی لای: ذرههای آن بین 06/0 تا 002/0 میلیمتر است.
الف) لای سنگ، از ذرههای کوارتز درست میشودکه سیمانی از جنس سیلیس، آهک یا حتی رس آنها را به هم پیوند میدهد. به این سنگها سنگ سیلتی یا فورشسنگ نیز میگویند و اگر نیمی از ذرههای آنها از رس باشد، به آنها گلسنگ نیز گفته میشود.
ب) لس، در پی سخت شدن رسوبهای بادی به وجود میآید. لسها به طور معمول زردرنگ هستند و ذرههای آنها بیشتر از کوارتز، فلدسپات، کلسیت، میکا، کانیها آهندار و کانیهای رسی است.
4. کوچکتر از لای: ذرههای آن از 002/0 میلیمتر کوچکتر است.
الف) سنگهای رسی، بیش از نیمی از ذرههای آنها از ذرههایی به اندازهی لای کوچکتر است. کانیهای رسی (سیلیکاتهای آبدار)، کوارتز، فلدسپات و میکا به فراوانی در آنها دیده میشود.
ب) مارن، گونهای سنگ رسی است که میزان کربنات کلسیم آن بین 25 تا 50 درصد است. اغلب مارنها به رنگ خاکستری دیده میشوند، در خود فسیل دارند و با اسیدکلریدریک میجوشند.
ج) شیل، به گروهی از سنگهای رسی یا حتی لایسنگها گفته میشود که در پی فشارهای کوهزایی، کم و بیش حالت ورقهای از خود نشان میدهند. شیلها در خود فسیل دارند و از برخی از آنها، که شیل نفتی نامیده میشوند، پس از تقطیر نفت به دست میآید.
سنگهای ناآواری را نیز در چهار خانوادهی سنگهای آهکی، سنگهای سیلیسی، سنگهای اشباعی و زغالسنگها جای میدهند.
1. سنگهای آهکی: بیش از نیمی از ترکیب آنها را کربنات کلسیم میسازد.
الف) سنگ آهک معمولی، بیش از 90 درصد آن از کربنات کلسیم است. به رنگ شیری تا کرم دیده میشود. هنگام شکستن دارای لبههای تیز میشود.
ب) چاک(گل سفید)، سنگ آهک نرم و سفیدی است که بیشتر از اسکلت جانداران میکروسکوپی درست شده است.
ج) کوکینا، به طور کامل از صدف جاندران دریایی درست شده است.
د) تراورتن، سنگ آهک به نسبت خالصی است که در خشکیها دیده میشود و از رسوبگذاری آب چشمههای حاوی کربنات کلسیم درست میشود.
ه) دولومیت، سنگ آهکی است که اندکی منیزیم دارد. در مقایسه با سنگ آهک معمولی تیرهتر است و اسیدکلریدریک رقیق بر آن بی اثر است.
2. سنگهای سیلیسی: بیش از نیمی از ترکیب آنها را سیلیس شیمیایی یا زیستی میسازد.
الف) چرت، نوعی سنگ سیلیسی با دانههای ریز که فلینت(سنگ آتشزنه)، ژاسب(چت قرمز) و سنگ محک(چرت سیاه) از نمونههای شاخص آن است.
ب) دیاتومیت، بیش از نیمی از ترکیب آن را پوستهی جانداران تکسلولی به نام دیاتومه میسازند.
ج) تریپولی، یا سنگ سمباده که بیشتر از کلسدونی درست شده و از هوازدگی دیگر سنگهای سیلیسی به وجود میآید.
3. سنگهای اشباعی: از تهنشینی یونها در محیطهای رسوبی پدید میآیند.
الف) سنگ نمک، از کانی هالیت درست شده و اگر ناخالصیهایی از اکسیدهای آهن یا رس داشته باشد، به رنگ زرد تا قرمز در میآید.
ب) سنگ گچ، از سولفات کلسیم درست شده و به دو صورت بیآب(انیدریت) و آبدار(ژیپس) یافت می شود.
4. زغالسنگها: از پیکرهی گیاهان که در لابهلای رسوبها جای گرفتهاند، درست میشوند.
الف) تورب، بین 45 تا 60 درصد کربن دارد و آن را زغالسنگ نارس میدانند.
ب) لیگنیت، بین 60 تا 70 درصد کربن دارد و به رنگ قهوهای تیره است.
ج) زغالسنگ معمولی، بین 70 تا 90 درصد کربن دارد و به رنگ سیاه براق است.
د) آنتراسیت، بین 90 تا 95 درصد کربن دارد. براق و سیاهرنگ است، اما دست را سیاه نمیکند.
ه) گرافیت، کربن 100 درصد خالص است که به صورت ورقههای نازک روی هم جای گرفتهاند.
سنگهای دگرگونی
برخی سنگها در پی فشار و گرمای زیاد، بیآنکه ذوب شوند، دگرگونیهای فیزیکی و شیمیایی پیدا میکنند و سنگهای دیگری به نام سنگهای دگرگونی را پدید میآورند. سنگ دگرگونی ممکن است نسبت به سنگ مادر، شکل، اندازه، نوع کانیها و در نتیجه بافت و ترکیب شیمیایی بسیار تازهای داشته باشد. هر چه گرما و فشاری که به سنگها وارد می شود، کمتر باشد، دگرگونی آنها کمتر است که از آن به دگرگونی ضعیف یاد میشود. به وجود آمدن گرافیت و برخی زغالسنگها از این گونه است. اما هر چه گرما و فشاری که به سنگ وارد می شود، بیشتر باشد، دگرگونیها نیز بیشتر خواهد بود که از آن به دگرگونی شدید یاد میشود. به وجود آمدن الماس نمونهی از دگرگونی بسیار شدید است.
علاوه بر فشار و گرما، برخی سیالها نیز در فرایند دگرگونی دخالت دارند. بررسیها نشان داده است که همهی سنگها به طور میانگین 5/3 درصد دی اکسیدکربن و 5/5 درصد آب دارند. طی دگرگونی، آب و دیاکسید کربن سیال فعالی را به وجود میآورند که البته نقش آب پر رنگتر است. بررسیها نشان داه است که فشار و گرمای زیاد در بسیاری از سنگها هیچ گونه دگرگونی به وجود نمیآورند، اما اگر به سنگی که در فشار و گرمای زیاد است، اندکی آب افزوده شود، برخی کانیها با تندی بیشتر رشد میکنند و حتی کانیهای جدیدی در سنگ به وجود میآید. چرا که آب به جدا شدن برخی یونها از کانیها و جابهجا شدن آنها در سنگ کمک میکند.
سنگهای دگرگونی به روشهای زیر پدید میآیند:
1. دگرگونی مجاورتی. گاهی سنگ مادر در کنار تودهی آذرین قرار میگیرد. در این صورت، در جای برخورد آن با تودهی داغ، بلوریشدن دوباره و دگرگونی شدید رخ میدهد. اما با زیاد شدن فاصله از تودهی آذرین از شدت دگرگونی کاسته میشود.
2. دگرگونی جنبشی. این نوع دگرگونی در پی فشار جهتدار و گرمای فراهم شده از انرژی مکانیکی هنگام شکستن سنگها رخ میدهد. در جای گسلها، که شرایط این دگرگونی را دارند، سنگ دانه ریز و سیاهرنگی به نام میلونیت پدید میآید.
3. دگرگونی دفنی. این نوع دگرگونی در پی انباشته شدن پیوستهی رسوبها در کف محیطهای رسوبی به وجود میآید. لایههای زیرین در پی فشار وزن رسوبها فشرده می شوند و سنگهای رسوبی را پدید میآورند. اما لایههای بسیار پایینتر، در پی فشار و گرمای زیاد رفتهرفته دگرگون میشوند.
4. دگرگونی گرمابی. در این دگرگونی آب بسیار داغ نقش مهمی دارد. این آب ممکن است از ماگما یا آبها زیرزمینی باشد. در این دگرگونی گاهی موادی به سنگ مادر افزوده یا از آن برداشت می شود.
5. دگرگونی برخوردی. در پی برخورد سنگهای آسمانی بزرگ بر سطح زمین رخ میدهد. این نوع دگرگونی در زمین کمیاب است، اما در سطح ماه و مریخ به فراوانی رخ میدهد.
6. دگرگونی ناحیهای. این نوع دگرگونی نتیجهی همهی عاملهایی است که در دگرگونی سنگها از آنها نام بردیم. بیشتر سنگهای دگرگونی نیز به همین روش به وجود میآیند. این نوع دگرگونی اغلب در فرورانش ورقههای سنگکره رخ میدهد. در ایران در راستای رشته کوه زاگرس از سنندج تا حاجیآباد(شمال بندر عباس)این نوع دگرگونی دیده می شود و بخش زیادی از سنگهای دگرگونی که در کارهای ساختمانی کاربرد دارند، از معدنهای همین ناحیه به دست میآید.
بافت سنگهای دگرگونی
سنگهای دگرگونی به دلیل فشار همهسویهای که به آنها وارد میشود، بسیار متراکم هستند و حجم فضاهای خالی در آنها بسیار پایین است. دگرگونی جنبشی بیش از همه باعث بر هم خوردن بافت اولیهی سنگ میشود. طی دگرگونی کانیهای دانهریز با هم یکی میشوند و کانیهای دانهدرشتتری به وجود میآورند. گاهی نیز، بهویژه در دگرگونی جنبشی، دانهها شکسته میشوند و دانههای ریزتری به وجود میآید. با بلوری شدن دوباره و رشد دانهها، دیوارهی بین دو کانی کنارهم، حالت دندانهای و مضرس به خود میگیرد. این بافت را مضرسی یا درهم و گاهی دانهقندی میگویند. فشار جهتدار عمودی نیز باعث جهتیافتگی کانی ها به صورتی میشود که سنگ نمای لایهای یا نواری پیدا میکند که از آن به فولیاسیون یاد میشود.
خانوادههای سنگهای دگرگونی
سنگهای دگرگونی را بر پایهی جهتیافتگی در دو گروه دارای جهتیافتگی و بدون جهتیافتگی جای میدهند.
1. سنگهایی که کانیها آنها جهتیافتگی دارند: این سنگها مانند سنگهای رسوبی نمای لایهای دارند.
الف) اسلیت، در پی دگرگون شدن ضعیف شیلها پدید میآید. کانیهای رسی،کوارتز، مسکوویت و کلریت از کانیهای اصلی آن هستند.
ب) فیلیت، در پی دگرگون شدن ضعیف شیلهایی پدید میآید که کانیها ورقهای بزرگتری دارند. این سنگ با داشتن سطح براق از اسلیت بازشناخته میشود.
ج) شیست، از دگرگون شدن شدید شیلها پدید میآید. بیش از نیمی از کانیهای آن را کانیهای ورقهای مانند مسکوویت و بیوتیت تشکیل میدهند. دوگونه از شیستها، تالکشیست و کلریتشیست، از دگرگونی سنگهای بازالتی پدید میآیند.
د) گنایس، فراوانترین سنگ دگرگونی است. سنگ مادر آن ممکن است گرانیت، ریولیت، سنگهایی با دگرگونی ضعیف و سنگهای رسوبی، مانند آرکوز، باشد. کانیهای اصلی گنایسها از کوارتز، فلدسپات سدیمدار و فلدسپات پتاسیمدار است. بیشتر آنها نوارهای یکدرمیانی از رنگ سفید یا صورتی و لایههای تیره دارند. گنایسی که بیشتر از کانیها تیره درست شده باشد، آمفیبولیت نام دارد.
2. سنگهایی که کانیهای آنها جهتیافتگی ندارند: این سنگها مانند سنگهای آذرین نمای تودهای دارند.
الف) مرمر، از دگرگونی سنگهای آهکی و دولومیت پدید میآید. اگر خالص باشد به رنگ سفید برفی و اگر دارای کانیهایی مانند میکا، گرونا، ولاستونیت و کلریت باشد، به رنگهای سبز، صورتی، خاکستری و حتی سیاه دیده میشود.
ب) کوارتزیت، در پی دگرگونی نه چندان شدید ماسهسنگ کوارتزی پدید میآید. کوارتزیت خالص سفیدرنگ است اما اکسیدهای آهن آن را صورتی یا قرمز میکنند.
ج) هورنفلس، از دگرگونی مجاورتی سنگهای رسی پدید میآید. بافت مضرس و رنگ تیرهای دارد.
چرخهی سنگ
طی زمان دراز و در پی واکنشهای شیمیایی، فیزیکی و زیستی، هر سه گروه سنگها میتوانند به هم تبدیل شوند. سنگهای آذرین از سرد شدن مادهی مذاب به وجود میآیند. اگر فریاند سرد شدن مادهی مذاب زیر پوستهی زمین رخ دهد، سنگهای آذریت درونی پدید میآیند. سنگها آذرین بیرونی از سرد شدن گدازه نزدیک یا روی سطح زمین به وجود میآیند. زمین شناسان بر این باورند که سنگهای آغازین زمین همه از نوع آذرین بودهاند، چرا که زمین در آغاز تودهای از مادهی مذاب بوده است.
سنگهای آذرین در برخورد با هوا و آب دچار هوازدگی و فرسایش میشوند و به صورت ذرههای کوچکتری میشکنند و خرد میشوند. آن ذرهها در پی نیروی گرانش، آبهای جاری، یخچالها، موج دریا و باد جابهجا میشوند و به محیطهای رسوبگذاری، بهویژه دریاها و دریاچهها، میروند. طی این جابهجایی نیز بیش از پیش خرد میشوند. رسوبها در محیطهای رسوبگذاری به صورت لایههای موازی و افقی روی هم انباشته میشوند و طی فرایند سنگزایی، سخت میشوند و سنگهای رسوبی را پدید میآورند.
اگر سنگهای رسوبی در ژرفای زیادی جای گرفته باشند، در پی فشار وزن لایههای بالایی یا فشار فراهم شده از جابهجایی ورقههای زمین و گرمای درون زمین، آرامآرام دگرگون میشوند و سنگهای دگرگونی را میسازند. سنگهای دگرگونی نیز اگر گرمای بیشتری ببینند، ذوب میشوند و ماگما میسازند. از سرد شدن ماگما نیز بار دیگر سنگ آذرین پدید میآید.
این چرخهی سنگ، که از آغاز پدید آمدن زمین همواره ادامه داشته است، بیش از 200 سال پیش از سوی جیمز هاتن پیشنهاد شد. او با گردآوری یافتههای زمینشناسان پیش از خود به این نتیجه دست یافت. این چرخه با افزایش آگاهی دانشمندان از فرایند زمینساخت ورقهای بیش از پیش روشنتر شد. این چرخه میانبرهایی نیز دارد. برای نمونه گاهی سنگ آذرین بی آن که هوازده شود و سنگ رسوبی پدید آورد، در پی گرما و فشار به سنگ دگرگونی تبدیل میشود. جای برخورد ورقههای قارهای نمونهای از جاهایی است که این فرایند در آن رخ میدهد.
سنگهــای آذریــن
سنگهای آذرین از سرد شدن و تبلور ماگما (Magama) حاصل میشوند. این سنگهای مذاب که از ژرفای 200 کیلومتری زمین منشأ میگیرند، عمدتاً از عناصر سازنده کانیهای سیلیکاته به همراه مقداری گاز، مخصوصاً بخار آب که در اثر فشار همه جانبه وارده از سنگهای در ماگما باقی مانده، ترکیب یافتهاند. چون ماگما از سنگهای اطراف سبکتر است به سوی بالا حرکت میکند و گاهی به سطح زمین رسیده و به صورت آتشفشان فوران مینماید.انفجارات مهیبی که گهگاه در هنگام فوران آتشفشانی دیده میشود بر اثر خروج گازهای (موادفرّاری) است که در نتیجه کاهش فشار همه جانبه در نزدیکی سطح زمین آزاد میشوند. گاهی بر اثر گرفتگی دودکش آتشفشان و داخل شدن آبهای سطحی به آشیانه ماگمایی انفجارات ناگهانی و شدیدی به وقوع میپیوندد. فوران آتشفشانی ضمن پرتاب قطعات سنگی، غالباً جریانهای گدازهای گستردهای تولید میکند. گدازه (Lava) مانند ماگما میباشد، با این تفاوت که قسمت اعظم گازهای خود را از دست داده است. سنگی که از انجماد گدازه حاصل میشود در زمره سنگهای خروجی (Extrusive) یا آتشفشانی (Volcanic) به شمار میآید.
ماگمایی که نتواند به سطح زمین برسد در نهایت در اعماق زمین سرد میشود. سنگهای آذرینی که بدین طریق حاصل میشود سنگهای نفوذی (intrusive) یا پلوتونیک (Plutonic) نام دارد و اگر فرسایش، سنگهای رویی آنها را کنار نزند، هیچگاه در سطح زمین مشاهده نمیشوند.
تبلــور مــاگمــا
چون ماگما به صورت مایع داغی است یونهای سازنده آن به آسانی به هر طرف حرکت میکنند و به اصطلاح حالت نامنظم دارند. اما، با سرد شدن ماگما، حرکت نامنظم یونها کندتر شده و آرایش منظمی پیدا میکنند. این فرآیند، تبلور (Crystallization) نامیده میشود. قبل از بررسی تبلور بهتر است ببینیم چگونه یک بلور ساده ذوب میشود. در یک جسم جامد بلورین، یونها با نظم و ترتیب معینی پهلوی هم چیده شدهاند.
معذالک، این یونها کاملاً بدون حرکت نبوده بلکه دارای نوعی ارتعاشات محدود در حول یک نقطه ثابت هستند با افزایش دما، سرعت ارتعاش یونها زیاد شده و در نتیجه با شدت به یکدیگر برخورد میکنند. با ازدیاد گرما یونها فضای بیشتری را اشغال میکنند. این امر باعث انبساط ماده جامد و افزایش فاصله بین یونها میشود. با رسیدن به نقطه ذوب، یونها به قدر کافی از یکدیگر دور شده و شدت ارتعاشات بر نیروی پیوند شیمیایی یونها فایق میشود. در این مرحله، یونها بر روی یکدیگر میلغزد و ساختمان منظم بلوری آنها از بین میرود. بنابراین چیزی که قبلاً جامد بود به مایع تبدیل میشود، مایعی با یونهای نامنظم که در جهات مختلف در حرکتند.
بخشی از فهرست مطالب مقاله سنگ های آذرین
ریشه لغوی
تاریخچه و سیر تحولی
انواع سنگهای آذرین از نظر رنگ
شکل تودههای آذرین نفوذی
سیلها :
فاکولیت :
باتولیتها
مخروط آتشفشان :
شکل گدازههای حد واسط :
شکل گدازههای باریک :
ساخت مطبق یا جهت یافته :
ساخت پورفیری :
بافت درشت بلور
بافت دانهای :
بافت پگماتیک گرافیک :
بافت آپلیتی :
بافت میکرولیتیک پورفیریک :
بافت شیشهای مرواریدی :
بافت اوتاکسیتیک :
آندزیت
بازالت ( سیاه سنگ)
دیوریت
گابرو
گرانیت ( سنگ خارا ):
ساختار کائولن
بافت پورفیری
بافت ریز بلور
شکل و ساخت تودههای ماگمایی
لاکولیت
لوپولیت lopolith
سنگ شناسی دگرگونی
آمفیبولیت Amphibolites
گنیس Gneisses
گرانولیت Granulite
میگماتیت
میلونیت Mylonites
فیلیت (Phyllites )
کوارتزیت Quartzites
سرپانتینیت
اسلیت Slate
سنگها و کانیها
سنگهای آذرین
بافت سنگهای آذرین
خانوادههای سنگهای آذرین
سنگهای رسوبی
رسوبگذاری
بافت سنگهای رسوبی
خانوادههای سنگهای رسوبی
سنگهای دگرگونی
بافت سنگهای دگرگونی
خانوادههای سنگهای دگرگونی
چرخهی سنگ
تبلــور مــاگمــا
بـافتهــای آذرین
منبع
دانلود مقاله سنگ های آذرین