سی و یکم شهریور 1359، غرش جنگنده های عراقی برای اولین بار در آسمان ایران به گوش رسید تجاوز ارتش عراق به حریم زمینی و هوایی ایران، آغاز جنگی بود ویرانگر و بی حاصل که ناباورانه هشت سال به درازا کشید ربع قرن پس از آن اولین حمله، برای مردم ایران و عراق چیزی از آن جنگ نمانده جزی میلیون ها کشته و مجروح ، صدها و میلیارد دلار خسارت و مشتی خاطره
پیشینه تاریخی
اگر چه حمله عراق به ایران در آخرین روز تابستان 1359 ناگهانی بود. اما خصومت میان دو کشور همسایه به هیچ وجه تازگی نداشت نبردهای پرشمار عثمانی ها و ایرانیان در عهد صفوی بر سر منطقه بین النهرین تا زمان انقراض این سلسله ادامه داشت .
بعد از عهد صفوی، یک بار در نیمه اول قرن هیجده میلادی نادر شاه افشار بغداد را محاصره کرد؛ در اواخر همان سده شهر بصره به اشغال کریم خان زند در آمد. اما هیچ یک از این لشکر کشی ها نیز نتوانست به درگیرهای دو سرزمین بر سر مرز مشترک پایان دهد
معاهده معروف از روم میان قاجاریان و امپراتوری عثمانی که با میانجیگری بریتانیا به امضا رسیده بود برای مدتی از تنش ها کاست اما جدال در مناطق کردنشین شمال و مطنقه عرب نشین محّمره ( خوزستان امروزی) گویی پایانی نداشت. پس از جنگ جهانی اول، امپراتوری شکست خورده عثمانی به کمک خط کش دولت های پیروز ( فرانسه و بریتانیا ) تقسیم شد تا عراق امروزی پدید بیاید (1920).
مشکلات دو کشور- به ویژه برسر اروند رود ( شط العرب) – در تمام دوران پهلوی نیز ادامه داشت. پیمان 1975 الجزیره ، آخرین معاهده ای بود که برای پایان دادن به قرن ها درگیری بر سرمرزهای مشترک میان ایران و عراق امضا دشه بود؛ اما این پیمان نیز عمر درازی نیافت
پنج سال پس از توافق با محمد رضا پهلوی و درست پنج روز پیش از حمله به ایران ، در 17 سپتامبر 1980، صدام حسین معاهده الجزیره را بی اعتبار دانست و خواستار کنترل عراق بر همه اروند رود ( شط العرب ) شد بسیاری از همین زمان، جنگ میان دو کشور را اجتناب پذیری
می دانستند
مرحله اول جنگ : پیشروی عراق
مرحله دوم جنگ : پیشروی ایران
مرحله سوم جنگ : جنگ فرسایشی
مرحله پایانی جنگ: حمله های آخرین و آتش بس
مرحله اول جنگ : پیشروی عراق
تصور صدام حسین بر این بود که حمله ایران در شرایط بحرانی پس از انقلاب اسلامی، با پیروزی سریع و آسانی همراه خواهد بود.
روزهای آغازین جنگ ، این تصور او تا حدی رنگ واقعیت گرفت . نیروهای عراقی از سه استان کرمانشاه ، ایلام و خوزستان وارد خاک ایران شدند. ابتکار عمل عراق و حمله غافلگیرانه امکان مقاومت نیروهای مرزی ایران را کاهش می داد
تنها چند روز پس از آغاز جگ ، ابعاد در خور توجهی از خاک ایران اشغال شده بود. در جبه های شمال غرب و غرب، نیروهای عراق ده ها کیلومتر در خاک ایران پیشروی کرده و به دامنه های زاگرس رسیده بودند
شهرهایی چون مهران، قصر شیرین، سرپل ذهاب ، گیلان غرب و ارتفاعات مریوان خسارت شدید دیده و یا به اشغال کامل در آمدند. در جبهه جنوبی نیز ، با وجود مقاومت بیش از حد انتظار نیروهای ایرانی، ارتش عراق به سرعت پیشروی می کرد.
با گذشت چند هفته پس از اولین حمله هوایی به فرودگاه مهرآباد، نیروهای عراقی به دروازه های شهر آبادان رسیده بودنداما مقاومت نیروهای مردمی و سپاهی مانع از اشغال این شهر شد. در اطراف خرمشهر اما داستان به گونه دیگر بود.
شغال خرمشهر
حمله عراق به جنوب ایران از ابتدا روی دو محور با دو هدف نهایی اهواز و خرمشهر طرح ریزی شده بود. با آغاز جنگ، نیروهای عراقی در اندک زمانی مرز شلمچه تا پل نو را پیمودن
اما با نزدیک شدن به خرمشهر مقاومت بیشتر می شد در روزهای پایانی مهرماه 1359، نبرد در خرمشهر به اوج خود رسید
سازمان دهندگان جنگ درعراق بر این باور بودند که با شروع درگیری ها، اقلیت عرب ایرانی – به ویژه در استان خوزستان- علیه حکومت جمهوری اسلامی می شورند
با ورود به دروازه های خرمشهر ، نادرستی این باور به تمامی روشن شد. ساکنان خرمشهر همراه با اندک نیروهای نظامی به دفاع از شهر پرداختند . جنگی خونین و خانه به خانه تا اولین روزهای آبان ماه ادامه پیدا کرد. سرانجام روز چهارم آبان خرمشهر که به آن « خونین شهر » داده بودند، به اشغال نیروهای عراقی در امد
پس از تصرف خرمشهر، روند پیشروی نیروهای عراقی در خاک ایران سیر نزولی به خود گرفت و در اندک زمانی به طور کامل بازایستاد
تحولات سیاسی داخل ایران
در زمان حمله عراق به ایران، فضای داخل کشور هنوز از التهاب انقلاب بیرون نیامده بود نیروهای سیاسی تثبیت نشده بودند و اختلاف های ایدئولوژیک حتی درون خود نیروهای مذهبی مشکل ساز بود.
چند ماه پس از آغاز جنگ ، در اواخر بهمن 1359، رئیس جمهور وقت، ابوالحس بنی صدر ، از جانب رهبر به فرماندهی کل قوا منصوب شد.این انتصاب نه تنها کمکی به مشکلات ایران در جنگ
شامل 43 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود مقاله امنیت ملی از نگاه و منظر امام خمینی