برچسب معنوی

اختصاصی از فی گوو پایا ن نامه مفهوم و مبانی تئوریک خسارت معنوی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

پایا ن نامه مفهوم و مبانی تئوریک خسارت معنوی

تعداد صفحات :317

عنوان صفحه

مقدمه ........................................................................................................................ 1

بخش اول : کلیات ...................................................................................................... 5

فصل اول : مفهوم و مبانی تئوریک خسارت معنوی .................................................... 6

مبحث اول : معانی و ملاک‌ها و ریشه‌های تاریخی مفهوم خسارت معنوی ....................... 7

معنی لغوی خسارت ................................................................................. 7
معنی اصطلاحی خسارت .......................................................................... 9
انواع تقسیمات خسارت و معیار آن ......................................................... 11

الف – خسارت ناشی از نقض قرارداد ........................................................... 12

ب- خسارت ناشی از تقصیر غیر قراردادی یا عمل نامشروع ............................ 13

ج- خسارت ناشی ازارتکاب جرم................................................................... 13

ملاک تشخیص خسارت مادی از معنوی .................................................. 16
تعریف خسارت معنوی .......................................................................... 18
تقسیمات خسارت معنوی ....................................................................... 22
پیشینه‌ تاریخی مفهوم خسارت معنوی در اسلام و قوانین کهن ................... 24
پیشینه تاریخی خسارت معنوی در حقوق ایران ......................................... 26
نگاهی تاریخی به خسارت معنوی در فرانسه ............................................ 26

مبحث دوم : ارکان مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی و شرایط مطالبه آن ........ 27

1-2-1- وجود ضرر ................................................................................................ 27

1-2-2- ارتکاب فعل زیانبار نامشروع ....................................................................... 29

1-2-3- رابطه سببیت بین فعل زیانبار نامشروع و خسارت موجود ............................... 31

1-2-4- دفاع مشروع ............................................................................................... 31

1-2-5- اجرای حکم قانون یا مقام صلاحیت‌دار ......................................................... 32

1-2-6- اجبار ......................................................................................................... 33

1-2-7- اضطرار ...................................................................................................... 34

1-2-8- اجرای حق ................................................................................................. 34

1-2-9- شرایط ضرر قابل جبران در خسارت معنوی .................................................. 35

الف –خسارت باید قطعی و مسلم باشد...................................................................... 35

ب- خسارت باید مستقیم باشد .................................................................................. 37

ج - خسارت باید جبران نشده باشد .......................................................................... 39

د- خسارت باید قابل پیش‌بینی باشد .......................................................................... 41

مبحث سوم : مبانی مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی .......................................... 42

1-3-1- نظریه تقصیر ............................................................................................... 42

1-3-2- ایرادها به نظریه‌ی تقصیر .............................................................................. 45

1-3-3- نظریه خطر ................................................................................................. 45

1-3-4- ایرادها به نظریه خطر ................................................................................... 46

1-3-5- نظریه تضمین حق ....................................................................................... 47

1-3-6- نظریه مختلط .............................................................................................. 48

1-3-7- مبانی مسئولیت مدنی ناشی از ایراد خسارت معنوی درحقوق موضوعه
ایران و فرانسه ......................................................................................................... 49

1-3-8- فقه و حقوق اسلامی و نظریه تقصیر و نظریه خطر ......................................... 49

فصل دوم : مسئولیت ناشی از خسارت معنوی در حقوق اسلام و اندیشه‌های دکترین‌های
حقوقی فرانسه ........................................................................................................ 51

مبحث اول : خسارت معنوی در حقوق اسلام ............................................................. 52

2-1-1- مستندات و مدارک قاعده لاضرر ................................................................... 52

2-1-2- انطباق عنوان ضرر با خسارت معنوی ............................................................ 56

2-1-3- انطباق عنوان ضرار با خسارت معنوی ........................................................... 57

2-1-4- شمول لفظی قاعده لاضرر بر اثبات جواز مطالبه‌ی خسارت معنوی.................... 58

2-1-5- قاعده نفی عسر و حرج و جبران خسارت معنوی .......................................... 65

2-1-6- انطباق عنوان حرج بر خسارت معنوی ........................................................... 66

2-1-7- قاعده اتلاف و تسبیب ................................................................................. 69

2-1-8- وجوه افتراق و اشتراک ، اتلاف و مباشرت و تسبیب ...................................... 70

2-1-9- قاعده غرور ................................................................................................ 72

2-1-10- بنای عقلا و جبران خسارت معنوی ............................................................. 74

مبحث دوم : مفهوم و ماهیت دیه و جبران خسارت معنوی ........................................... 76

2-2-1-معنای دیه در لغت واصطلاح فقه و حقوق ..................................................... 76

2-2-2- پیشینه‌ی تاریخی دیه ................................................................................... 77

2-2-3- ماهیت دیه و جبران خسارت معنوی ............................................................. 79

2-2-4- مطالبه‌ی خسارت‌های معنوی زاید بر دیه ....................................................... 81

مبحث سوم : تعزیر و جبران خسارت معنوی .............................................................. 83

2-3-1- معنای تعزیر در لغت و اصطلاح فقه ............................................................. 84

2-3-2- مفهوم و ماهیت تعزیر و جبران خسارت معنوی ............................................. 85

2-3-3- تعزیر مالی کیفر خصوصی یا جبران خسارت معنوی ...................................... 87

2-3-4- تعزیر مالی دردهای جسمانی ناشی از جنایت بر جسم ، لطمه به عرض و
خسارت ناشی از سب .............................................................................................. 88

مبحث چهارم : قصاص ، حد قذف و امکان جبران مالی خسارت معنوی ....................... 90

2-4-1- معنای قصاص در لغت و اصطلاح فقه .......................................................... 90

2-4-2- مفهوم و ماهیت قصاص و امکان جبران مالی خسارت معنوی .......................... 91

2-4-3- معنای قذف در لغت و اصطلاح فقه ............................................................. 92

2-4-4- ماهیت حد قذف و احکام قذف ................................................................... 93

2-4-5- امکان تبدیل حد قذف به جبران مالی خسارت معنوی ..................................... 94

2-4-6- ایلاء و خسارت معنوی ............................................................................... 95

مبحث پنجم : دیدگاه فقهای اسلام در جبران مالی خسارت معنوی ................................ 96

2-5-1- نظریه‌ی عدم جواز جبران مالی خسارت معنوی .............................................. 96

2-5-2- نظریه مالی ................................................................................................. 97

2-5-3- نظریه امکان جبران خسارت مالی ................................................................. 97

مبحث ششم : خسارت معنوی دراندیشه‌های حقوق فرانسه............................................ 99

2-6-1- اصول نظریه‌ی امکان جبران مالی خسارت معنوی ........................................... 99

2-6-2- اصول نظریه‌ی امکان جبران خسارت معنوی ................................................ 105

بخش دوم : جایگاه خسارت معنوی در قوانین موضوعه ایران و فرانسه و مصادیق و روش‌های جبران آن 110

فصل سوم : مطالعه‌ی تطبیقی و مصادیق خاص خسارت معنوی ............................. 111

مبحث اول : جایگاه خسارت معنوی در قوانین موضوعه ............................................. 112

3-1-1- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در قانون اساسی ............................. 112

3-1-2- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در مسئولیت مدنی ........................... 119

3-1-3- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در حقوق مدنی ............................... 125

3-1-4- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در قانون آیین دادرسی کیفری ........... 129

3-1-5- خسارت معنوی در آئین دادرسی مدنی ....................................................... 132

3-1-6- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در حقوق اداری ............................... 132

3-1-7- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در قانون مجازات اسلامی ................. 136

3-1-8- موضع قوانین مطبوعات نسبت به ایراد خسارت معنوی ................................. 146

مبحث دوم : مصادیق خاص خسارت معنوی در مطبوعات ......................................... 149

3-2-1- توهین به اشخاص و افترا به وسیله مطبوعات ............................................... 149

3-2-2- توهین به مقدسات در مطبوعات ................................................................. 153

3-2-3- توهین به مقامات رسمی در مطبوعات ......................................................... 155

3-2-4- خسارت معنوی در رسانه‌ها ........................................................................ 156

3-2-5- سوء استفاده از عنوان صاحب پروانه و نام و علامت روزنامه دیگر ................. 156

مبحث سوم : مصادیقی از افعال زیانبار خسارت معنوی .............................................. 158

3-3-1- تجاوز به حق معنوی پدید آورنده ............................................................... 158

3-3-2- تجاوز به حق مخترع ................................................................................. 164

3-3-3- سوء‌استفاده از اسم تجارتی ......................................................................... 167

3-3-4- سوء استفاده از طرح و مدل‌های صنعتی ....................................................... 169

3-3-5- رقابت نامشروع یا رقابت مکارانه ............................................................... 170

3-3-6- خسارت تأخیر تأدیه .................................................................................. 171

3-3-7- بازداشت قانونی ........................................................................................ 174

3-3-8- لطمه به عواطف و احساسات ..................................................................... 178

3-3-9- غصب نام خانوادگی .................................................................................. 181

3-3- 10- سلب آزادی .......................................................................................... 183

3-3-11- به هم زدن وصلت .................................................................................. 186

مبحث چهارم: ایراد خسارت معنوی به جمع نامحصور ............................................. 189

3-4-1- ایراد خسارت معنوی به سندیکاها ............................................................... 191

3-4-2-ایراد خسارت معنوی به انجمن‌ها ................................................................. 192

مبحث پنجم : کودکان و خسارت معنوی .................................................................. 194

3-5-1- مسئولیت کودکان در فقه و حقوق اسلامی ................................................... 195

3-5-2- جبران ضرر و خسارت به عهده ی کیست ................................................... 197

الف ) تقصیر سرپرست ........................................................................................... 198

ب) عدم تقصیر سرپرست ....................................................................................... 199

فصل چهارم : روش‌های جبران خسارت معنوی و افراد مستحق مطالبه‌ی آن .......... 203

مبحث اول : راههای جبران انواع خسارت معنوی ...................................................... 204

4-1-1- نگاه کلی به روش‌های جبران خسارت معنوی .............................................. 204

4-1-2- انواع جبران خسارت معنوی ....................................................................... 206

4-1-3- اعاده وضعیت سابق یا روش عینی .............................................................. 207

4-1-4- پرداخت غرامت یا جبران خسارت معنوی از راه دادن معادل ......................... 210

4-1-5- جبران خسارت به روش نمادین و اسمی .................................................... 217

4-1-6- پرداخت غرامت کیفری و تنبیهی ................................................................ 218

مبحث دوم :نحوه‌ی ارزیابی و تعیین میزان انواع خسارت معنوی ................................. 219

4-2-1- نحوه‌ی ارزیابی خسارت معنوی و تفاوت تألم پذیری افراد ........................... 219

4-2-2- روش تعیین مبلغ جبران خسارت ............................................................... 221

4-2-3- ملاک زمان ارزیابی .................................................................................... 222

4-2-4- ملاک ارزیابی خسارت در فرض تعدد اسباب .............................................. 224

4-2-5- ارزیابی و تقویم خسارت معنوی ناشی از آسیب‌های جسمی ......................... 227

4-2-6- روش‌های جبران خسارت معنوی در لطمه‌های روحی .................................. 231

مبحث سوم : مطالبه‌ی خسارت معنوی ...................................................................... 235

4-3-1- افراد مستحق مطالبه‌ی خسارت معنوی ........................................................ 235

4-3-2- مطالبه خسارت معنوی وارده به متوفی از ناحیه‌ی وراث وبازماندگان زیان دیده 241

4-3-3- مطالبه‌ی خسارت معنوی وارده قبل ازفوت متوفی ........................................ 241

4-3-4- نظریه‌ی عدم امکان انتقال حق مطالبه‌ی خسارت معنوی به ورثه ..................... 242

4-3-5- نظریه‌ی انتقال حق مطالبه‌ی ورثه درصورت مطالبه زیان دیده قبل از فوت ....... 243

4-3-6- نظریه‌ی امکان انتقال حق مطالبه به ورثه ....................................................... 244

4-3-7- دعوای مطالبه‌ی خسارت معنوی ناشی از فوت مجنی علیه ازناحیه وراث ........ 246

4-3-8- مطالبه‌ی خسارت معنوی ناشی از جرح منجر به فوت مجنی علیه ازناحیه وراث به عنوان قائم مقام او 247

4-3-9- قوانین و رویه‌های قضایی در زمینه‌ی مطالبه جبران خسارت شخصی ............. 249

مبحث چهارم : اسباب رفع یا کاهش مسئولیت مدنی در خسارت معنوی ..................... 251

4-4-1- اسباب معافیت .......................................................................................... 252

4-4-2- قوه قاهره یا حوادث پیش‌بینی نشده ............................................................ 254

4-4-3- تقصیر زیان دیده ....................................................................................... 255

4-4-4- رضایت زیان دیده ..................................................................................... 257

نتیجه‌گیری و پیشنهاد ............................................................................................. 260

5-1- نتیجه‌گیری .................................................................................................... 261

5-2- پیشنهادات .................................................................................................... 264

1- فهرست منابع ................................................................................................... 266

الف - کتب فارسی ................................................................................................ 266

ب - پایان نامه‌های فارسی ...................................................................................... 269

ج - قوانین ............................................................................................................ 270

د - نشریات فارسی ............................................................................................... 270

2 - کتب عربی ...................................................................................................... 271

3 - منابع لاتین ...................................................................................................... 276

الف - کتب فرانسه ................................................................................................. 276

چکیده انگلیسی ............................................................................................................

مقدمه

از نظر اسلام ، انسان ، برترین موجود عالم است که خداوند از روح خود در او دمیده و فرشتگان را امر کرد تا بر او سجده کنند و او را به عنوان خلیفه‌ی خود در زمین برگزید اگر چنانچه آدمی حرمت خود را حفظ کند و حرکت تکاملی را به درستی طی کند به جایی می‌رسد که از ملائک هم بالاتر می‌رود و به موقعیتی می‌رسد که در خیال نمی‌گنجد .

« رسدآدمی به جایی که به جز خدا نبیند بنگر که تا چه حد است مقام آدمیت »

انسان با چنین موقعیت و جایگاه ممتازی هم سلامت و تمامیت جسمانی و اموال و متعلقات او مورد تأکید است و باید از هر گونه تعرض مصون بماند و هم حفظ حرمت و شخصیت او از جنبه‌های گوناگون در اسلام مورد احترام بوده و بر صیانت آن تاکید شده است ، و بر خسارت‌های وارده بر آن عنایت بیشتری دارد . زیرا پیامبر عظیم الشأن اسلام هدف از بعثت خود را کامل نمودن فضایل اخلاقی عنوان می‌کند که یکی از وجوه فضایل اخلاقی رعایت حقوق معنوی افراد است .

پس خسارت منحصر به ضرر مادی نبوده ،‌بلکه خسارت معنوی ناشی از جرم ، به مهمترین بعد از ابعاد وجود شخصیت انسان که همان بعد معنوی و روحانی باشد ایراد لطمه نموده و آن را متضرّر می‌نماید که غالباً زیان‌های مادی قابل جبران و طریق جبران آن نیز مشخص است و در بسیاری موارد اعاده وضع به حالت سابق آن به نحو کامل وجود دارد ، اما به دلیل دشواری اندازه‌گیری زیان معنوی و تقویم آن به پول و گاهی عدم امکان این اندازه‌گیری و سنجش آن با پول ، و یا مرسوم نبودن چنین ارزیابی در نظام‌های مختلف حقوقی ، در خصوص امکان جبران آن ،‌وحدت نظر وجود ندارد ، اگر چه در اکثر کشورها ، این نوع خسارت ، نیز مشمول قاعده‌ی جبران خسارت دانسته شده است . و از این حیث تفاوتی با خسارت‌های مالی ندارد . ولی در برخی کشورها به طور صریح غیر قابل جبران اعلام گردیده ، یا حداقل در امکان جبران آن تردید شده است . در نظام حقوقی ما نیز ، نسبت به امکان جبران این گونه خسارتها و حدود و ثغور آن ابهام جدی وجود دارد و درپاره‌ای از اظهار نظرها که از سوی مراجع قانونی چون شورای نگهبان و شورای عالی قضایی سابق مبنی بر عدم امکان جبران این خسارت به طریق مادی و مغایرت آن با موازین شرعی شده است ، این تردید را بوجود آورده که امکان مطالبه‌ی خسارت معنوی وجود ندارد . هر چند شریعت مقدس اسلام براساس اصول و قواعد کلی از جمله قاعده‌ی « لاضرر و لاضرار فی الاسلام » و قاعده نفی عسر و حرج ، ایراد هر گونه ضرر وخسارت را به اشخاص چه ضررهای مادی و چه ضررهای معنوی به طور کلی ممنوع نموده است . بر همین اساس چگونه ممکن است به جبران خسارتهای مادی تاکید داشته باشد ، اما توجهی به خسارت معنوی و لزوم جبران آن نداشته باشد ؟

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، از جمله در اصول 39 و 40 ایراد هر گونه ضرر و خسارت ممنوع شده و طبق اصل 22 و 23 32 ق 10 . از لطمه به حقوق معنوی انسانها منع شده است و اگر خسارتی به حیثیت و شرافت و سرمایه معنوی کسی وارد آید طبق اصل 171 ق . ا . باید جبران شود و در قوانین عادی نیز تلویحاًو یا با الصراحه اشاراتی راجع به خسارت معنوی شده است که این امر نشانگر توجه شایان قانونگذار ما به موضوع خسارت معنوی می‌باشد . به هر صورت حقیر سعی بر آن دارم که با بررسی در محدوده‌ی قوانین و مقررات لازم الاجراء فعلی ، بالاخص قانون اساسی و قانون مسئولیت مدنی و آیین دادرسی کیفری و مجازات اسلامی و منابع معتبر فقهی به بحث و تجزیه و تحلیل پیرامون خسارت معنوی ناشی از جرم به ویژه در آثار حقوقی وکیفری آن بپردازم ، تا انشاء الله با تبیین وجاهت و مشروعیت این موضوع ، توجه و رسیدگی وجبران خسارت معنوی ناشی از جرم ، مورد عمل مراجع محترم قضایی و مورد توجه و تاکید اساتید گرامی واقعی گردد، باشد تا زمینه‌ی دستیابی بیشتر به نظم واقعی و استقرار عدالت و ایجاد محیط مساعد جهت ارتقاء فضائل اخلاقی ، تامین آزادیهای سیاسی و اجتماعی ،ایجاد امنیت و آسایش همگانی و سایر اهداف مندرج در قانون اساسی فراهم آید ، و با وضع قوانین متقن و محکم ، و مرتفع نمودن نواقص موجود در این زمینه ، مراجع محترم قضایی و امنیتی ، همانگونه که اموال مردم را از تعدیات و تجاوزات محفوظ می‌دارند ، با اتکا به چنین قوانین مستحکم ، حیثیت و اعتبار و احساسات اشخاص حقیقی را نیز که از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار است از تعرضات و تعدیات محفوظ و مصون دارند و ضمانت‌های اجرایی برای این قوانین الزام آور وجود داشته باشد تا متجاوزین را از فکر تجاوز و تعدی به افراد باز دارد و خسارهای وارده به زیان دیدگان را مرتفع نماید .

حقیقت امر آن است که برخلاف خسارت‌های مادی ، مصادیق دیگر خسارت تحت عنوان « خسارت معنوی » به جهت آن که کثرت بروز این نوع خسارت‌ها واهمیت آن در جامعه‌ی امروز به گونه‌ای است که در خیلی از موارد خسارات وارده بر روح و روان و شخصیت و احساسات و عواطف فرد سنگین‌تر از خسارت جسمی و مالی بوده و قابل مقایسه با آن نیست و از سوی دیگر غفلت و بی‌توجهی نسبت به این گونه خسارات در نظام حقوقی مبتنی بر اسلام ، باروح و قوانین اسلامی مغایرت دارد و آن را غیر عادلانه و غیرکارآمد جلوه می‌دهد و موجب تضییع حقوق اشخاص می‌شود ، لذا پرداختن به این موضوع و دست‌یابی به راه‌کارهای آن از اهمیت خاصی برخوردار است . بنابراین با وسع اندک علمی خود تنگناهای نظری و عملی ، خسارت معنوی ناشی از جرم را مورد بحث و فحص قرار داده ، تا پاسخ قانع کننده‌ای در مسایل مورد نظر خود بیابم . لذا در این پایان نامه سعی بر آن است تا به پرسش‌های ذیل پاسخ داده شود .

آیا خسارات معنوی قابل جبران هستند یا خیر و در صورت قابل جبران بودن به چه ترتیبی باید آن را جبران نمود ؟
اصولاً چگونه می‌توان سرمایه‌های معنوی از بین رفته را با معیارهای مادی مورد ارزشیابی قرار داد ؟
شیوه‌ها و ملاک‌های جبران خسارت معنوی چیست ؟
آیا در نظام حقوقی اسلام روشهایی برای جبران خسارت معنوی پیش بینی شده است ؟
خسارت معنوی ناشی از فوت توسط چه اشخاصی قابل مطالبه است ؟ و آیا این نوع خسارت‌ها قابل انتقال و ورّاث هست یا خیر ؟
موضع مقننین ایران و فرانسه و عملکرد آنان در خصوص این موضوع به چه نحو است ؟
آیا در حقوق کشورهای دیگر منجمله کشور فرانسه جبران مالی خسارت معنوی مورد پذیرش است یا نه ؟

دراین نوشتار سعی شده است با تتبع در منابع فقهی و منابع حقوقی ایران و فرانسه و بکارگیری روش تحقیق کتابخانه‌ای و گردآوری منابع و اطلاعات وتحلیل و نقد وارزیابی آنها فرضیه‌های زیر اثبات شود :

1- همانگونه که ضررهای مادی صرف باید با وسایل مادی از جمله پول جبران گردند ، ضررهای صرف معنوی نیز در درجه‌ی اول ، باید با وسایل صرف معنوی مثل اعاده حیثیت و عذرخواهی در مجامع یا جرائد جبران گردند .

2- اگر خسارت معنوی با توسل به روشهای غیر مادی قابل جبران نباشد ضمن اقدامات غیر مادی (مثل اعاده حیثیت و ...) اقدامات جبران کننده‌ی مادی نیز باید به عمل آید .

3- شناسایی حقوق و سرمایه‌های معنوی و حمایت از آن ریشه در مفاهیم اخلاقی و قواعد حقوق اسلامی دارد .

4- حقوق کشورهای دیگر ، جبران مالی خسارت معنوی را مورد پذیرش قرار داده‌اند .

اهداف این تحقیق ، ارائه بحث تحلیلی و عمیق از خسارت معنوی و تبیین نقاط مبهم و خطاهای قانونی در حقوق ایران و بررسی این موضوع به خصوص با نگاه نو به مسائل دینی و مطالعه‌ی تطبیقی بحث در نظام حقوقی کشورهای ایران و فرانسه و یافتن راه حل مناسب و ارائه در موارد ابهام و اجمال بوده است .

این نوشتار در دو بخش نگارش یافته که بخش اول آن به کلیات اختصاص یافته است و مطالب این بخش در دو فصل تحت عناوین 1- مفهوم ومبانی تئوریک خسارت معنوی 2- مسئولیت ناشی ازخسارت معنوی در حقوق اسلام و اندیشه‌های حقوق فرانسه ارائه گردیده است .

بخش دوم نیز به جایگاه خسارت معنوی در قوانین موضوعه ایران و فرانسه و مصادیق و روش‌های جبران آن اختصاص یافته است که در دو فصل مستقل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و در فصل سوم آن مطالعه‌ی تطبیقی و مصادیق خاص خسارت معنوی و در فصل چهارم روش‌های جبران خسارت معنوی و افراد ذی حق مطالبه خسارات معنوی بحث شده است .

بخش اول : کلیات

برای روشن شدن مفهوم خسارت معنوی ضروری است ابتدا تعریف خسارت معنوی و نظریه‌های حقوقدانان در این زمینه مورد تحقیق و ارزشیابی قرار گرفته و سپس در فصل نخست این بخش پس از تعریف خسارت و بیان انواع آن ، مفهوم خسارت معنوی و انواع آن و پیشینه‌ی تاریخی آن در اسلام و در قوانین کهن و در نظام حقوقی فرانسه مورد بررسی قرار گرفته و در پایان ضمن ارایه تعریف مورد نظر و ارکان خسارت و شرایط مطالبه‌ی آن و مبانی نظری مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی مورد بررسی قرار خواهد گرفت .

ودر فصل دوم پس از بررسی خسارت معنوی در حقوق اسلامی به موضع حقوق ایران و فرانسه در حقوق کیفری و کیفری به تفحص و جستجو خواهیم پرداخت تا مسئولیت‌های ناشی از ایراد خسارت معنوی را شناسایی و ارائه کنیم .

مبحث اول : معانی و ملاک‌ها و ریشه‌های تاریخی مفهوم خسارت معنوی

برای ارائه تعریف مناسب از خسارت معنوی لازم است معنای لغوی خسارت روشن شده و سپس انواع خسارت و ملاک تقسیم بندی آن معلوم شود. و طرح یک مسئله علمی و ارائه پاسخ مناسب آن منوط به دریافت مبادی تصوری و تصدیقی آن مسئله است . لذا مسئله جبران مالی خسارت معنوی امری است که مهمترین مبدأ تصوری آن مفهوم خسارت است ، بنابراین بحث از معنای لغوی و اصطلاحی خسارت ، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است .و اصل جبران خسارت معنوی منشاء و فطری انسانی دارد که موضع ادیان الهی با توجه به مقتضیات زمانی خود تنها معرّف دگرگونی شکل آن است که در این مبحث تطور تاریخی آن نیز به نحو مختصر ارائه می‌شود .

1-1-1 معنی لغوی خسارت

کلمه‌ی خسارت از لغات زبان عربی است که درزبان فارسی نیز استعمال می‌گردد و در فرهنگ‌های لغت مختلف برای این کلمه معانی مشابه و احیاناً مختلفی ذکر گردیده است :

چنانکه کلمه خسارت در « المعجم الوسیط » به معنی « زیان کردن در تجارت » معنی نموده‌اند و مولف المنجد ضرر را به معنای ضد نفع ،شدت ضیق ، سوء حال و نقص شیء دانسته است .(معلوف 1973 م . ،ص 447) مولف قاموس المحیط و قابوس الوسیط آن را به معنای ضد نفع ، شدت ، سوء حال ، نقص دراموال و انفس دانسته است .

راغب اصفهانی با عنایت به استعمال این لغت در قرآن کریم ، ضُرّ ( وزن فُعْل ) را به معنای بد حالی دانسته و هم او می‌گوید که ضُرّ اعم از آنچه در نفس باشد مانند فقدان علم ،عفت یا در بدن مانند نقص عضو یا در حال مانند کمی مال و جاه و ضَرّ (‌وزن فَعل ) پیوسته مقابل نفع بکار رفته است (راغب الاصفهانی ، 1404، ص 293)

کلمه‌ی خسارت به فتح خاوراء در زبان فارسی مترادف واژه‌های زیان و ضرر است (دهخدا، 1337 ، ج 2 ، صص 524- 523 و به معنای 1- ضرر کردن ،زیان بردن 2- زیانکاری ، زیانمندی 3- زیان ، ضرر است ( معین 1375 ص 1419) ازاین رو در معنای زیان گفته شده است زیان به معنی 1- ضرر مادی یا معنوی ، خسارت مقابل سود و نفع 2- آسیب و صدمه 3- نقصان ، زیان بردن و ضرر رسانیدن است ( همان منبع ، ص 1767) در معنای کلمه ضرر لغت شناسان نوشته‌اند ، ضرر عبارتست از 1- زیان وارد آوردن 2- گزند رسانیدن 3- زیان ، خسارت ،‌مقابل نفع 4- گزند و آسیب ( همان منبع ص 2186)‌

دکتر جعفر لنگرودی در کتاب ترمینولوژی حقوق درباره معنی خسارت آورده است « خسارت مدنی – فقه » دو معنا دارد .

الف ) مالی که باید از طرف کسی که باعث ایراد ضرر مالی به دیگری شده به متضرر داده شود .

ب) زیان وارد شده را هم خسارت گویند ( لنگرودی ، 1376، ص 260)

اگر چه کلمه خسارت از مفاهیم بدیهی و روشن است ، تأمّل در آثار لغت شناسان ما را در دریافت موارد استعمال آن رهنمون می شود . با دقت در موارد استعمال خسارت و کلمات مترادف آن در زبان فارسی نتیجه می گیریم که این کلمه در زبان فارسی به معنای مصدر ، اعم از لازم و متعدی ، و اسم مصدر بکار گرفته است .و معادل فرانسوی واژه‌ی خسارت کلمه‌ی "Dommaye","Prejuduce" است .

1-1-2- معنی اصطلاحی خسارت

خسارت تعریف قانونی ندارد ( لنگرودی ، 1376، ج 4 ، ص 21) بعضی از حقوقدانان داخلی واژه‌ی خسارت و ضرر را مترادف تلقی کرده و یکی را به جای دیگری استعمال نموده‌اند ولی باید توجه داشت که واژ‌ه‌ی خسارت اعم از کلمه‌ی ضرر است چون کلمه‌ی خسارت علاوه بر معنای زیان که به دیگری وارد می شود بر تاوان و غرامتی که به زیان دیده داده می شود نیز دلالت می‌کند . برخی از حقوقدانان در تعریف ضرر می‌نویسند :« در هر جا که نقصی در اموال ایجاد شود یا منفعت مسلمی فوت گردد یا به سلامت و حیثیت و عواطف شخصی لطمه‌ای وارد شود می‌گویند ضرر به بار آمده است.» ( سنهوری ، 1954، ج 1،ص 697)

برخی نیز در بیان ضررنوشته‌اند :« ضرر ممکن است به واسطه‌ی از بین رفتن مالی باشد یا به واسطه‌ی فوت شدن منفعتی که از انجام تعهد حاصل می شده است». این تعریف به تبعیت از ذیل ماده 728 قانون آیین دادرسی مدنی ارائه شده و از جامعیت برخوردار نیست. بدیهی است حقوق دانان باید با عنایت به قانون و عرف و دیگر منابع حقوق، تعریف خود را از یک مفهوم ارائه دهند. چه ،اتکا به یکی بدون دیگری چه بسا او را از دست‌یابی به مفهومی که از جامعیت برخوردار باشد باز می‌دارد ، باید اذعان کرد که مفهوم خسارت و ضرر از مفاهیم عامه است که ذاتاً روشن و بدیهی است و ورد حقوق‌دانان در تعریف آن ، بیشتر ناظر به دست‌یابی تنوع و تکثر موارد و مصادیق آن است . در قانون مدنی ایران هنگامی که از خسارت ناشی از عدم ایفاء تعهد یا جبران خسارت سخن به میان می‌آید ، منظورشان زیان وارد شده و هنگامی که از تأدیه خسارت بحث می‌کنند منظورشان جبران ضررهای وارد شده می‌باشد( مواد 221 ، 227، 229، قانون مدنی ) ( امامی ، 1366، ص 407)

در مواد 9، 12، 13، 14 و 16 قانون آیین دادرسی کیفری عناوین « ضرر و زیان » با هم به کار رفته است. این نوع به کارگیری واژه‌های مترادف در نگارش قانون این ذهنیت را پدید می آورد که قانون گذار برای این دو واژه معنای متفاوتی قائل است چون بکارگیری واژه‌های مترادف در قانون واحد ، مغایر با منطق نگارش قانون است . با تأمل در معنای این دو واژه در این مواد تفاوتی دیده نمی‌شود ، بنابراین آن را باید بر تسامح در مقام نگارش قانون حمل کرد . برخی از حقوقدانان در این زمینه‌ نوشته‌اند :« در عرف قضایی کشور ما اصطلاح « ضرر و زیان » بدون اینکه هر یک از کلمات آن دارای آثار حقوقی ویژه ای باشد متداول شده و در اغلب نوشته‌های حقوقی و قضایی و حتی در متن بعضی از قوانین دیگر نیز با همین ترکیب به کار رفته و مصطلح شده است » ( آخوندی ، 1368 ، ص 272)

قانونگذاردر اصل 171 از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و در بسیاری از مواد قوانین مختلف عادی برای ارائه مفهوم خسارت از واژه‌ی ضرر استفاده کرده است .

در آثارفقیهان متقدم تعریف مستقلی از خسارت ارائه نشده است ولی عنوان ضرر در موارد و مصادیق خسارت به کارگرفته شده است . درمتون فقهی متاخرین نیز مفهوم خسارت به وسیله‌ی واژه‌ی ضرر بیان شده است .

مرحوم موسی خوانساری در تقریرات درس فقیه و اصولی مبرز میرزای نائینی می‌نویسد :« ضرر عبارتست از فوت آنچه که انسان آن را داراست ، اعم از اینکه نفس باشد یا عرض یا مال یا جوارح ، بنابراین چنانچه مال کسی یا عضوی ا ز اعضای او به جهت اتلاف یا تلف ناقص شود یا شخص بمیرد یا به عرض او لطمه وارد آید در این صورت می‌گویند ضرر به او وارد آمده است ، بلکه با عنایت به عرف « عدم نفع » در موردی که مقتضی آن تمام و کامل شده باشد ضرر به حساب می‌آید» (نجفی خوانساری ، 1418- 1421 ق ج 2 ، ص 198) مرحوم شیخ محمدحسین حلی در تعریف ضرر آورده است :« ضرر مصدر ( ضر ) نقص در سال یا نفس یا آبرو است همانگونه که در کتب لغت بدان تصریح شده است » (‌حلی ، 1415 ق ، ص 201)

مولف در کتاب القواعد الفقهیه ضرر را به معنای از دست دادن هر یک از مواهب و نعمت‌های زندگی اعم از جان ، مال و حیثیت یا هر چیز دیگر که انسان خود از آن بهره‌مند است ، دانسته (‌مکارم شیرازی ، 1411 ، ج 1، ص 49)

پس در فقه نیز همانند حقوق ، سلب حیات فرد ، از دست دادن سلامتی جسم ، نقص در اموال، فوت، منفعت مسلم ،از بین رفتن حیثیت و اعتبار شخص ، لطمه به عواطف شخصی، خانوادگی، ملی و مذهبی فرد و از دست دادن هر گونه سرمایه و دارایی و حقی که شخص واجد آن بوده و از آن بهره‌مند بوده است یا اقتضای بهره‌مندی آن در نزد عرف وجود دارد ، خسارت وضرر به شمار می آید.

در قرآن کریم خود کلمه « خسارت » استعمال نشده است ولی کلمات هم خانواده آن مانند « خسراً و « الخسران» و « خسروا» استفاده شده است .

در حقوق فرانسه نیز خسارت به معنی ضرر وارده با الفاظ

Dommage- interest , prejudice Domage

و جبران خسارت با کلمات indemnisation – Reparation, Compen sation تعبیر و بیان شده است .

دانلود با لینک مستقیم

پایا ن نامه مفهوم و مبانی تئوریک خسارت معنوی

فی گوو

پیوندها

دسته‌ها

ابر برجسب

جدیدترین یادداشت‌ها

بایگانی

جستجو

پایا ن نامه مفهوم و مبانی تئوریک خسارت معنوی

مقاله اصطلاحات مرتبط با مشاوره از کتاب مثنوی معنوی مولانا