لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه: 41
فهرست و توضیحات:
چکیده
مقدمه
مرکز شهر
تحولات کالبدی شهر تبریز از سال 1340 به بعد
نتیجه
ماخذ و منابع
چکیده
در این مقاله، سعی شده است تحولات کالبدی شهرهای ایرانی- اسلامی با مورد نمونه شهر تبریز و تأثیر مدرنیسم بر این تحولات تفسیر و تبیین گردد. الگوی کلی طرح شهر ایرانی- اسلامی در دو دوره قبل و بعد از مدرنیسم و تطبیق آن با شهر تبریز مورد بحث قرار گرفته است. همچنین دوره های تحول شهر تبریز و عوامل تأثیرگذار مدرنیستی و ملی و منطق های بر این تحولات مطالعه شده است. در نهایت، نتیجه گرفته شده است که تحولات شهری معاصر ایرانی- اسلامی(تبریز) بیشتر ناشی از ظهور مدرنیسم در اقتصاد، اجتماع، سیاست، فرهنگ، و غیره است که تحولات کالبدی شهر تبریز را به وجود آورده است.
مقدمه
شهرهای ایرانی اسلامی امروز را از لحاظ کالبدی م یتوان به دو بخش عمده سنتی و جدید تقسیم کرد. تحولات کالبدی بخش سنتی را می توان در دو دوره زمانی قبل از مدرنیسم و مدرن مورد مطالعه قرار داد. همچنین بخش جدید یا مدرن را م یتوان به دو بخش فیزیکی؛ حومه های با ساخت و ساز اصولی و برنامه ریزی شده که ثروتمندان و طبقات متوسط جامعه در آنها ساکنند و محلات جدید خودرو و بدون برنام هریزی که فقرا و مهاجران روستایی در آنها ساکنند(محلات حاشیه نشین) تقسیم کرد. بخش سنتی از لحاظ کالبدی در دو دوره زمانی قبل از مدرنیسم( 1300 ) و مدرن(1300 به بعد) دارای عناصر و ویژگی های خاص بوده اند که از همدیگر مجزا م یشوند.
30 فصلنامه تحقیقات جغرافیایی – ش 84 همچنین بخش جدید با عناصر و ویژگی های خاص خود دو نوع کالبد با ویژگی های منحصر به فرد به وجود آورده است.مقاله حاضر، شناخت کلی از وضع کالبدی شهرهای ایرانی- اسلامی قبل از مدرنیسم تأثیر آن بر این شهرها را با مورد نمونه شهر تبریز به تصویر کشیده است.
شهرهای ایرانی- اسلامی قبل از مدرنیسم
شهرهای قبل از 1300 در ایران حاوی نشانه هایی بود که گویای نمونه های ویژه166 ). بجز معدودی از ، شهر سنتی خاورمیانه اسلامی به شمار می رفت، شهرها، بقیه در میان دیوارهای محافظی محصور بودند،دیوارها علاوه بر حفاظت شهر در برابر مهاجمان، شرایط آب و هوایی مناسبی نیز فراهم می آورد. تنها عنصر شهری که خارج از دیوار شهر قرار داشت، قبرستان ها بود. مسجد جامع و بازار دو عنصر شهری بودند که در رابطه متقابل با هم و در مرکز شهر قرار داشتند. مسجد جامع مرتفع ترین ساختمان شهر بود که در نزدیک بازار ساخته می شد و به عنوان محل اقامه نماز، دادگاه و مرکز فکری و آموزشی عمل م یکرد(سلطانزاده،270 ). در کنار مسجد جامع و مساجد بزرگ دیگر گون ههای ساختمانی دیگری نیز ،1365وجود داشت که از جمله می توان از حمام و مدرسه نام برد. حمام ها نقش بهداشتی و مدارس علوم دینی نقش آموزش را به عهده داشتند.
در بنای بازار اسلامی، سه بخش اصلی را می توان از هم تمیز داد: الف- کوی ها یا گذرهای اصلی و فرعی(راسته ها، که در دو طرف آن دکا نها و فروشگا ههای به هم پیوسته، در یک ردیف رو به سوی گذرگا هها دارند)؛ ب- مجتمع های تجاری دارای انبارها و مح لهایی برای سکونت موقت بازرگانان(خان، سرا یا کاروانسرا، فندق، وکاله و رباع)؛ ج- مجتمع های تجاری بی امکان سکونت(قیصریه، تیمچه، بدستان)(دانشنامه جهان.( اسلام، حرف ب، جزوه سوم، 311ارگ نیز در بعضی مواقع در کنار مسجد جامع و بازار واقع می شد و در بعضی مواقع نیز در کنار برج و بارو قرار م یگرفت. فضاها، عناصر و تأسیسات درون هر ارگ به گونه ای بود که امکان زندگی نیمه مستقل را برای ساکنان آن تأمین می کرد تا در 14155 تأثیر مدرنیسم بر تحولات کالبدی شهرهای ... 31 صورت محاصره شدن بتوانند چند ماه بدون نیاز به فضای خارج، به زندگی خود ادامه .( دهند( سلطانزاده، پیشین، 288 در اطراف این ساختار عمومی، عرصه های سکونتی با نظم و ترتیبی متمرکز قرار داشتند که شهر را به چند محله مشخص و مجزا با ویژگی های خاص خود تقسیم م یکردند و این محله ها مسجد و حمام و بازار و غیره را در در سطح محله ای و در مقیاس کوچک در خود داشتند. کوچه ها باریک و پرپیچ و خم بودند که از یک طرف به بازار و از طرف دیگر به ب نبست ها منتهی می شدند. کوچه- پس کوچه ها تنها برای آمد و شد محلی و محل های مورد استفاده قرار می گرفتند. ثروتمندان معمولاً در مرکز شهر و دیگران(فقرا، اقلیت های مذهبی، قومی و غیره) در محل ههای جداگانه در حاشیه شهر سکونت داشتند.فضاهای شهری آنچنان ساماندهی م یشد تا امنیت، سرپناه و حریم خصوصی شهرنشینان فراهم شود. شهرها با دیوارهایی محصور و محفوظ می ماندند و در بعضی موارد محله ها نیز برای خود برج و بارو داشتند. مصالح مورد استفاده در ساخت و ساز کم دوام و بومی بودند؛ به طوری که اکثر ساختما نها از خشت و گل بود و در بعضی موارد ثروتمندان از آجر استفاده م یکردند. خانه های شهرهای کوچک فاقد قسمت مجزای اتاق ها با کارکردهای متفاوت و در شهرهای بزرگ فقط خانه های خانوارهای مرف هتر اگر ، دارای اتاق پذیرایی و فضای وسیع و خصوصی نشیمن بود بخواهیم نمادی کلی از شهر ایرانی- اسلامی، طراحی کنیم، می توانیم شکل( 1) را به عنوان الگو بپذیریم. این نماد در سال 1969 توسط دتمان ترسم شده است.
از نظر دتمان و ویرث شهرهای سنتی ایرانی - اسلامی کارکردها و ویژگی هایی به شرح زیر دارند:-1 وجود سلسله مراتبی از کارکردها با مسجد آدینه و بازار به عنوان هسته مرکزی فضایی هر شهر اسلامی؛ -2 وجود سلسله مراتب بازرگانی و پیشه وری در درون بازار، به طوری که نه تنها نظم و ترتیب مشخصی از فعالیت های کسب و کار و صنف بندی در سراسر مجموعه بازار به چشم می خورد، بلکه از نظر بازرگانی، دکان ها با کالاهای مرغوب و طراز اول در 141564مجاورت هسته بازار و گذرگاه ها یا راسته های معتبر بوده و داد و ستد کالاهای کم ارزش تر در فاصله دورتری از مرکز جایگزین شد هاند؛ -3 وجود محلات مسکونی درون شهری با جدایی گزینی مناسب و هماهنگ با تفاوت گذاری های اجتماعی، قومی، دینی و ... مردم شهر؛ -4 وجود تأسیسات و استحکامات نظامی- دفاعی مانند حصار، برج، بارو، دروازه، بندها و دربندهای محلات؛ -5 مشخصات خاص دیگری نظیر گورستا نها و بازارهای دوره ای بیرون باروی شکل 1: مدل دتمان از شهرهای اسلامی سنتی شکل 2: مدل دتمان از شهرهای اسلامی مدرن شهرهای ایرانی- اسلامی بعد از مدرنیسم: با آغاز تحولات جدید سیاسی- اقتصادی، تحولات اجتماعی نیز خود را در سکونتگاه ها و شیوه معیشت و شهرنشینی سریع نمایان ساخت و بافت جدیدی در شهرها با افزایش جمعیت شهرها و مهاجرت ، با رشد شتابان شروع شد شدید روستاییان به شهرها، سیاست عمومی نوسازی شهری و قواعد و الگوهای مصوب مرکزی، استفاده از وسایل حمل و نقل جدید و ایجاد اداره های جدید، نظام محله ای به سبک قدیم ماهیت خود را از دست داد و محلات نه بر معیارهای قومی- نژادی، بلکه بر اساس اقتصاد و طبقات اجتماعی نمایان شدند.14157 تأثیر مدرنیسم بر تحولات کالبدی شهرهای ... 33 در این دوره، شهرهای ایرانی- اسلامی از لحاظ کالبدی سه بخش مجزا از هم شکل دادند: الف- بخش متحول شده سنتی؛ ب- محلات جدید برنام هریزی شده؛ ج- محلات حاشیه نشین(شکل 2). محلات جدید مطابق با اصول و قواعد ساخت و ساز برنامه ریزی شدند و تحت نظارت دولت و اداره شهرداری و سازما نهای مربوطه به وجود آمدند. این محلات جدید از اصول شهرسازی معاصر و مدرن متأثر بودند. در این محلات اصول شهرسازی ایرانی- اسلامی رنگ باخته، الگوهای جدیدی به تقلید از شهرسازی مدرن غرب جایگزین آنها شد. این محلات در بیشتر موارد یا در زمین های بایر پیرامون شهر و یا در روستاهای نزدیک شهر که دارای آب و هوا و شرایط طبیعی مساعد بودند، به وجود و بتدریج روستاها و آمدند زمین های اطراف را بلعیدند.
با ظهور کارکردهای جدید ناشی از مدرن شدن یا تحولات تکنولوژیک و سیاسی-اقتصادی و اجتماعی بعضی از عناصر شهری نقش و کارکرد خود را از دست دادند. در نتیجه این روند، نقش و کارکردهای جدیدی در عرصه شهرها ظاهر شد که خود عناصر جدیدی را در شهرها خواستار بود. با ورود اتومبیل شبکه را ههای تنگ و باریک و پرپیچ و خم جای خود را به خیابان های شطرنجی منظم و عریض صلیبی شکل داد. با ظهور پاساژها و ساختمان های تجاری جدید در جلو خیابان ها، بازارهای سنتی نقش سابق خود را از دست دادند. به جای مدارس علوم دینی، مراکز آموزشی جدید از جمله دانشگاه ها و مدارس گسترش یافتند. با گسترش آب لول هکشی حمام های عمومی به نفع حمام های خصوصی کنار گذاشته شدند. نظام محله ای سبک قدیم ماهیت خود را از دست داد و محلات از هم گسیخته ب یهویتی در درون بافت سنتی به وجود آمد. همچنین با پیشرفت فن آوری نظامی برج و باروهای شهرها فرو ریختند. در نتیجه رشد شهر، مرکز شهر نیز دچار تحول شد و ساخت و ساز و تغییر کاربری صورت گرفت و عناصر جدید، از جمله سینما، هتل، بانک ها و ادارات جدید شروع به رشد کردند و بافت سنتی از نظر اجتماعی- فرهنگی و جمعیتی در نتیجه تخلیه ساکنان ثروتمندتر رو به فرسودگی رفت
در نتیجه، عوامل متعددی از قبیل مهاجرت روستاییان به شهرها، سرمای هگذاری در
شهرها با عنوان اجرای طر حهای شهری و عوامل ویژه وابسته به خود کشورها، از قبیل: اصلاحات ارضی، وجود ذخایر نفتی و سرمای هگذاری بیشتر در شهرهای بزرگ، در حواشی شهرهای بزرگ کشورهای ایرانی- اسلامی سکونتگاه های حاشیه ای(حاشیه نشینی)
به وجود آمد.
جدول 1: نام محلات و بعضی از فضاهای موجود در آن در شهر تبریز تا قبل از 1300
نمونه ای از عناصر موجود محدوده نام محله ردیف
1 محله باغمیشه شرق شهر تبریز
بالای رودخانه
حمام حاجی رحیم، مسجد حاجی رحیم، بازارچه پل سنگی، قبرستان
جنب مسجد کوه، تکیه سلطان، کاروانسرای میر آخور، دروازه باغمیشه
2 محله خیابان
شرق شهر تبریز
جنوب رودخانه
قبرستان قمیش قیه، حمام خان، کاروانسرای حاج شیخ جعفر، مسجد
جهانشاه، مدرسه جلالت، بازارچه خیابان، دروازه خیابان
3 محله نوبر در بخش های
جنوبی شهر
حمام وزیر، مقبره و مسجد میرزا مهدی قاضی، بازار قائم مقام،
قراولخانه، دروازه نوبر، کاروانسرای حاج حسین، قبرستان نوبر
4 محله مهاد مهین
در جنوب و جنوب
غربی مرکز شهر
دروازه مهاد مهین، کلیسای کاتولیک ها، حمام مستشار، مدرسه تامارا،
خانه افندی
5 محله قره آغاج در غرب شهر
دروازه گجیل، قبرستان گجیل، حمام دروازه، بازارچه دروازه، بازارچه
دروازه، مسجد آخونی، میدان انگج و محل ههای کوچک شام غازان،
آخونی و خطیب و باغهای بزرگ قره آغاج
6 محله ویجویه در شمال قره آغاج
دروازه ویجویه، بازارچه ویجویه، کاروانسرای حاج حسین اصفهانی،
مسجد حاجی رضا، حمام حاج غفور
7 محله امیرخیز در شمال غربی شهر دروازه اسلامبول، بازارچه دروازه اسلامبول، کاروانسرای حاجی ابراهیم،
مسجد امیر خیز قبرستان بالا، حمام حاجی کاظم
8 محله شتربان
حد فاصل رودخانه
میدان چای و کوه عینعلی
بالا حمام، مدرسه میرزا مهدی، بازارچه دوچی، میدان صاحب الامر،
قبرستان شتربان، میدان کاه فروشان، دروازه شتربان
9 محله سرخاب در شمال شرقی
این فقط قسمتی از متن مقاله است . جهت دریافت کل متن مقاله ، لطفا آن را خریداری نمایید
دانلود تحقیق کامل درباره تأثیر مدرنیسم بر تحولات کالبدی شهرهای ایرانی- اسلامی، نمونه تبریز
