چکیده :
به منظور بیان و توصیف مفاهیم و حفظ و غنای زبان می توان با استفاده از فرایند وندافزایی اقدام به واژه سازی و واژه پردازی کرد. این پژوهش بر آن است تا انواع وندها و ستاکهای ساده فعلی را که طی وندافزایی در گونه های مختلف زبان فارسی معیار از آنها استفاده می شود، تعیین نماید. علاوه بر آن ویژگیهای انواع مختلف وندافزایی به همراه تغییرات حاصل از این فرایند درهر یک از بخشهای نظام زبان بررسی خواهد شد. عواملی که مانع انواع وندافزایی می شوند، مطالعه خواهند شد و به تفاوت دو گونه نوشتاری و گفتاری زبان فارسی معیار که در نتیجه اعمال وندافزایی مشاهده می شوند، اشاره می شود. با توجه به نظریه حاکمیت و مرجع گزینی و طبق نتایج به دست آمده از بررسی داده های پیکره، در زبان فارسی معیار که دارای دو نوع وندافزایی آشکار و غیرآشکار است، از 49 پیشوند و پسوند تصریفی و اشتقاقی و 352 ستاک ساده فعلی طی وندافزایی تصریفی و اشتقاقی استفاده می شود. ستاکهای ساده فعلی، حاصل اتصال پسوند تصریفی زمان به ریشه انتزاعی فعل هستند. ریشه فعل، در هسته گروه فعلی و عناصر تصریفی فعل در هسته گروه تصریفی قرار دارند و وندهای اشتقاقی نیز دارای هیچ سطحی در سلسله مراتب ایکس تیره نیستند. در وندافزایی به ستاک فعل گذر از وندافزایی غیر آشکار تصریفی الزامی است. هر یک از انواع وندافزایی شامل ویژگیهای آوایی، معنایی، ساختواژی و نحوی خاصی است و در نتیجه اعمال آن تغییراتی در بخشهای نظام زبان به وجود می آید. علاوه بر آن، گاه عواملی دستوری و غیردستوری مانع این فرایند می شوند. همچنین در نتیجه وندافزایی تغییراتی در گونه های مختلف زبان مشاهده می شود. نوع ستاک، نوع وندها، تعداد وند و بر چسب گونه ای (نوشتاری و گفتاری) وندها و ستاکها در وندافزایی حائز اهمیت است.
فهرست مطالب :
فصل اول : کلیات پژوهش
پیش گفتار
تعریف موضوع
ضرورت و سابقة پژوهش
هدفهای پژوهش
پرسشهای اصلی پژوهش
فرضیه ها
روش انجام پژوهش
چارچوب نظری
1-8-1- نظریة حاکمیت و مرجع گزینی
1-8-1-1- نظریة ایکس تیره
1-8-1-1-1- برخی از مزایای نحو ایکس تیره
1-8-1-1-2- قواعد نظریة ایکس تیره
1-8-2- گروه تصریفی
تعریف اصطلاحات
1-9-1- وند
1-9-2- وند افزایی
1-9-3- ستاک فعلی
1-9-4- زبان فارسی معیار
1-9-4-1- زبان فارسی نوشتاری معیار
1-9-4-2- زبان فارسی گفتاری معیار
ساختار پژوهش
فصل دوم : پیشینة پژوهش
2-1- پیش گفتار
2-2- تاریخ مباحث ساختواژی در غرب
2-2-1- ساختواژه در مکتب ساختگرایی
2-2-2-ساختواژه در مکتب زایشی
2-2-2-1- ساختواژه در نظریة حاکمیت و مرجع گزینی
2-3- مطالعات زبانشناسان غیر ایرانی در زمینة ساختواژه
2-3-1- چامسکی (1970)
2-3-2-هله (1973)
2-3-3-لیبر (1980)
2-3-4-ویلیامز (1981)
2-3-5-کیپارسکی (1982)
2-3-6-سلکرک (1982)
2-3-7-بائر (1983)
2-3-8-متیوس (1991)
2-3-9-کریستال (1992)
2-3-10-کاتامبا (1993)
2-3-11-کریستال (1997)
2-4- مطالعات ایرانیان در زمینة ساختواژه
2-4-1- پژوهشهای سنتی
2-4-1-1- ابن سینا (قرن چهارم)
2-4-1-2- شمس قیس رازی (قرن هفتم)
2-4-1-3- میرزاحبیب اصفهانی (اوایل قرن چهاردهم)
2-4-1-4- پنج استاد (1363)
2-4-1-5- خانلری (1363)
2-4-1-6- انوری و گیوی (1363)
2-4-1-7- خلیلی (1371)
2-4-1-8- نوبهار (1372)
2-4-1-9- میرزایی (1372)
2-4-1-10- مقربی (1372)
2-4-1-11- شریعت (1375)
2-4-2- پژوهشهای نوین
2-4-2-1- پیرشفیعی (1361)
2-4-2-2- فری (1370)
2-4-2-3- صادقی (72-1370)
2-4-2-4- کشانی (1371)
2-4-2-5- سامعی (1375)
2-4-2-6- اسحاقی (1375)
2-4-2-7- طباطبایی (1376)
2-4-2-8- هاجری (1377)
2-4-2-9- مدرس خیابانی (1378)
2-4-2-10- کمالی نفر (1378)
2-4-2-11- قطره (1379)
2-4-2-12- کلباسی (1380)
2-4-2-13- شریف (1381)
2-4-2-14- طباطبایی (1382)
2-5- معایب دستورهای سنتی
2-6- اشتقاق در زبان عربی
2-7- اشتقاق در زبان فارسی از دیدگاه سنتی
فصل سوم : فهرست افعال ساده و مشتقات
3-1- پیش گفتار
3-2- واژه
3-2-1-واژه از نظر آوایی
3-2-2-واژه از نظر ساختواژی
3-2-3- واژه از نظر معنایی
3-3- انواع واژه از نظر ساخت درونی
3-3-1- واژة بسیط
3-3-2-واژة غیربسیط
3-3-2-1-واژة مرکب
3-3-2-2- واژة مشتق
3-3-2-3- واژة مشتق - مرکب / مرکب – مشتق
3-4- تکواژ
3-5- گونة تکواژ
3-6- تکواژ گونه
3-7- انواع تکواژ در زبان فارسی
3-7-1- انواع تکواژ از لحاظ توزیع
3-7-1-1-تکواژ آزاد
3-7-1-2- تکواژ وابسته
3-7-2-انواع تکواژ آزاد و وابسته از لحاظ معنایی
3-7-2-1-تکواژ آزاد واژگانی (قاموسی)
3-7-2-2-تکواژ آزاد دستوری (نقشی)
3-7-2-3- تکواژ وابستة واژگانی
3-7-2-4-تکواژ وابستة دستوری
3-7-3-انواع تکواژهای وابستة دستوری از لحاظ نقش
3-7-3-1- وندهای تصریفی
3-7-3-2-وندهای اشتقاقی
3-7-3-3- واژه بستها
3-7-3-3-1- واژه بستهای زبان فارسی
3-7-4- انواع وندها از لحاظ جایگاه
3-7-4-1- پیشوند
3-7-4-2-پسوند
3-7-4-3-میانوند
3-7-4-4-پیراوند
3-7-5- انواع وند از لحاظ میزان زایایی
3-7-5-1- وندهای مرده
3-7-5-2- وندهای سترون
3-7-5-3-وندهای زایا
3-8- وندافزایی
3-8-1- وندافزایی تصریفی
3-8-2- وندافزایی اشتقاقی
3-9- انواع فعل در زبان فارسی از لحاظ ساختمان
3-9-1- افعال بسیط
3-9-2- افعال غیربسیط
3-9-2-1- افعال مرکب
3-9-3-2- افعال پیشوندی
3-10- وند به چه افزوده می شود
3-10-1- ریشه
3-10-2- ستاک
3-10-3- پایه
3-11- تفاوت ریشه و پایه
3-12- مبنای اشتقاق و تصریف
3-13- ریشة فعل
3-14- نکاتی دربارة فهرست افعال ساده
- فهرست افعال ساده
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها
4-1- پیش گفتار
4-2- وندافزایی در زبان فارسی معیار
4-2-1- وندافزایی آشکار
4-2-1-1- پیشوندافزایی
4-2-1-2- پسوند افزایی
4-2-2-وندافزایی غیر آشکار
4-3-وندافزایی تصریفی و اشتقاقی در زبان فارسی معیار
بخش اول : وندافزایی تصریفی
4-4- وندافزایی تصریفی در زبان فارسی معیار
4-4-1- وندافزایی غیرآشکار تصریفی
4-4-2-وندافزایی آشکار تصریفی
4-4-2-1-پیشوند افزایی تصریفی
4-4-2-2-پسوند افزایی تصریفی
4-5- وندهای تصریفی زبان فارسی معیار که به ستاکهای سادة فعلی می پیوندند
4-5-1-پیشوندهای تصریفی زبان فارسی معیار که به ستاکهای سادة فعلی می پیوندند
4-5-1-1- /na-/ پیشوند تصریفی منفی ساز
4-5-1-2- /be-/ پیشوند تصریفی وجه ساز
4-5-1-3- /mi-/ پیشوند تصریفی وجه ساز
4-5-1-3-1- استفاده از افعال کمکی برای بیان وجه
4-5-1-4- /mi-/ پیشوند تصریفی نمود ساز
4-5-2- پسوندهای تصریفی زبان فارسی معیار که به ستاکهای سادة فعلی می پیوندند
4-5-2-1- /-e/ پسوند تصریفی نمود ساز
4-5-2-2-/-ân/ پسوند تصریفی سببی ساز
4-5-2-3-/-id/ پسوند تصریفی گذشته ساز
4-5-2-4-پسوندهای تصریفی مطابقت
4-6- پسوندهای تصریفی زبان فارسی که به پایه های غیرفعلی می پیوندند
4-6-1- /-ân , -hâ/ پسوندهای تصریفی جمع ساز
4-6-2-/-tar/ پسوند تصریفی صفت تفضیلی
4-6-3-/-om/ پسوند تصریفی اعداد
4-7- ستاکهای حال بدون صورت تصریفی
4-8- جدول وندهای تصریفی ستاکهای سادة فعلی
4-9- تلفیق انواع وندافزایی تصریفی و ستاکهای سادة فعلی
4-10- ویژگیها و تغییرات حاصل از وندافزایی تصریفی
4-10-1- ویژگیهای آوایی وندافزایی تصریفی
4-10-1-1-تکواژ گونگی
4-10-1-2-توزیع تکمیلی
4-10-1-3-همگونی
4-10-1-4-درج همخوان
4-10-1-5- حذف
4-10-1-5-1-حذف آخرین همخوان پسوند مطابقت
4-10-1-5-2-حذف بخشی از ستاک فعلی
4-10-1-5-3-حذف همخوان میانجی
4-10-1-5-4-حذف واکة و همخوان ستاک
4-10-1-6- تغییر همخوان
4-10-1-6-1- تغییر همخوان پسوند تصریفی مطابقت
4-10-1-6-2- تغییر همخوان ستاک
4-10-1-7- تغییر جایگاه تکیة ستاک
4-10-2-ویژگیهای معنایی وندافزایی تصریفی
4-10-2-1- معنی قاعده مند و پیش بینی پذیر
4-10-2-2-نشانداری معنایی
4-10-3-ویژگیهای ساختواژی وندافزایی تصریفی
4-10-3-1- زایایی
4-10-3-2-نبودن خلاء اتفاقی
4-10-3-3-قاعده مندی
4-10-3-4-عدم قابلیت جایگزینی
4-10-3-5-وند آرایی
4-10-3-6- وندافزایی چندگانه
4-10-3-7- همنشینی و جانشینی وندها
4-10-3-8- افزایش تعداد مدخلهای واژگانی
4-10-4- ویژگیهای نحوی وندافزایی تصریفی
4-10-4-1-وند به عنوان هستة نحوی و تراوش ویژگی آن
4-10-4-2-ساخت موضوعی
4-10-4-3- هستة گروه فعلی
4-10-4-4-عنصر تصریفیINFL
4-10-4-4-1-اتصال وندهای زمان و مطابقت
4-10-4-4-2-اتصال پیشوند منفی ساز
4-10-4-5- وندهای تصریفی وجه ساز، نمود ساز و سببی ساز
4-10-4-6- جایگاه افعال کمکی
4-11- محدودیتهای وندافزایی تصریفی
4-11-1- محدودیتهای آوایی
4-11-2- محدودیتهای معنایی
4-11-3- محدودیتهای ساختواژی
4-11-3-1- ممانعت
4-11-3-2- نوع ستاک فعلی
4-11-4- محدودیتهای نحوی
بخش دوم : وندافزایی اشتقاقی
4-12- وندافزایی اشتقاقی در زبان فارسی معیار
4-13- وندافزایی غیر آشکار اشتقاقی
4-13-1- تبدیل ستاک فعلی به اسم
4-13-1-1- تبدیل ستاک حال به اسم
4-13-1-2-تبدیل ستاک گذشته به اسم
4-13-2- تبدیل اسم به ریشة فعلی
4-13-3-تبدیل فعل تصریف شده به پایة غیرفعلی
4-13-3-1- تبدل فعل مضارع به اسم
4-13-3-2- تبدیل فعل ماضی به اسم
4-13-3-3- تبدیل فعل امر به مقولة غیر فعلی
4-13-3-4-تبدیل فعل نهی به مقولة غیر فعلی
4-13-4-تبدیل صفت به اسم
4-14- اهمیت وندافزایی غیر آشکار اشتقاقی
4-15- پیشوندهای اشتقاقی زبان فارسی معیار که به ستاکهای سادة فعلی می پیوندند
4-15-1- پیشوند اشتقاقی نفی /na-, nâ-/
4-15-2- پیشوندهای فعلی
- تفاوت فعلهای مرکب و پیشوندی
تفاوت قیدها و پیشوندهای فعلی
4-15-2-1- باز - /bâz-/
4-15-2-2- سر - /sar-/
4-15-2-3- پیش - /piš-/
4-15-2-4- بر - /bar-/
4-15-2-5- در - /dar-/
4-15-2-6- وا- /vâ-/
4-15-2-7- پس - /pas-/
4-15-2-8- فرا- /farâ-/
4-15-2-9- فرو- /foru-/
4-15-2-10- ور - /var-/
4-16- فهرست مشتقات حاصل از پیوند پیشوندهای فعلی با ستاکهای فعلی
4-17- جدول بسامدی پیشوندهای فعلی
4-18- پسوندهای اشتقاقی زبان فارسی معیار که به ستاکهای فعلی می پیوندند
4-18-1- پسوندهای اشتقاقی ستاک حال
4-18-1-1- -َنده /-ande/
4-18-1-1-1- ستاکهیا حال بدون پسوند /-ande/
4-18-1-2- -ِش /-eš/
4-18-1-3- تکواژ صفر //
4-18-1-4- -ه، ـه /-e/
4-18-1-5- -ان /-ân/
4-18-1-6- -ا /-â/
4-18-1-7- -َک /-ak/
4-18-1-8- مان /-mân/
4-18-1-9- -َند /-and/
4-18-1-10- ناک /-nâk/
4-18-1-11- گار/-gâr/
4-18-1-12- - و /-u/
4-18-1-13- - انه /-âne/
4-18-1-14- اک /-âk/
4-18-1-15- - ون /-un/
4-18-1-16- - ال /-âl/
4-18-1-17- گاه /-gâh/
4-18-1-18-چه /-če/
4-18-1-19—ار /-âr/
4-18-2- پسوندهای اشتقاقی ستاک گذشته
4-18-2-1- -َن /-an/
4-18-2-2- -ه، ـه /-e/
4-18-2-2-1- ستاکهای گذشته بدون پسوند اشتقاقی /-e/
4-18-2-3-تکواژ صفر //-
4-18-2-4- -ار /-âr/
4-18-2-5-گار /-gâr/
4-18-2-6-مان /-mân/
4-19- ستاکهای حال بدون مشتق4-20- نکته ای دربارة پسوندهای /-i, -gar, -gâh, -kâr/
4-21- جدول بسامدی پسوندهای ستاک حال
4-22-جدول بسامدی پسوندهای ستاک گذشته
4-23- تعداد وندهای اشتقاقی زبان فارسی که معیار که به ستاکهای سادة فعلی می پیوندند
4-24- تعداد مشتقات وندهای اشتقاقی زبان فارسی معیار که به ستاکهای سادة فعلی می پیوندند
4-25- تلفیق انواع وندافزایی اشتقاقی و ستاکهای سادة فعلی
4-26- ویژگیها و تغییرات حاصل از وندافزایی اشتقاقی
4-26-1- ویژگیهای آوایی وندافزایی اشتقاقی
4-26-1-1-درج واکه
4-26-1-2-حذف واکه
4-26-1-3-تغییر جایگاه تکیه
4-26-1-4-هم آوایی
4-26-2-ویژگیهای معنایی وندافزایی اشتقاقی
4-26-2-1-تغییر معنا
4-26-2-2-هستة معنایی
4-26-2-3-بی قاعدگی و پیش بینی ناپذیر بودن معنا
4-26-2-4-چندمعنایی
4-26-2-5- نشانداری معنایی
4-26-3- ویژگیهای ساختواژی وندافزایی اشتقاقی
4-26-3-1- زایایی
4-26-3-1-1- زایایی فرایند
4-26-3-1-2- زایایی وند
4-26-3-1-3- زایایی بر حسب نوع پایه
4-26-3-2- واژگانی شدگی
4-26-3-3-شفافیت و تیرگی
4-26-3-4-ممانعت
4-26-3-5-خلاء اتفاقی
4-26-3-6-بی قاعدگی
4-26-3-7-انحصار
4-26-3-8-قابلیت جایگزینی
4-26-3-9-وندافزایی چندگانه
4-26-3-10-جانشینی وندها
4-26-3-11-وندآرایی
4-26-4- ویژگیهای نحوی وندافزایی اشتقاقی
4-26-4-1-تعبیر مقولة پایه
4-26-4-2-وند به عنوان هستة نحوی و تراوش ویژگی آن
4-26-4-3- جایگاه وند اشتقاقی
4-26-4-4- چارچوب زیر مقوله ای وند
4-26-4-5- ساخت موضوعی
4-27- محدودیتهای وندافزایی اشتقاقی
4-27-1- محدودیتهای دستوری
4-27-1-1-محدودیتهای آوایی
4-27-1-2- محدودیتهای معنایی
4-27-1-2-1-ابهام معنایی
4-27-1-2-2-نشانداری معنایی
4-27-1-3- محدودیتهای ساختواژی
4-27-1-3-1-ممانعت
4-27-1-3-2-عدم تناسب گونه ای وند و ستاک فعلی
4-27-1-3-3-تعداد وندهای اشتقاقی
4-27-1-3-4-زایا نبودن وند
4-27-1-4--محدودیتهای نحوی
4-27-1-4-1-واژه بست
4-27-1-4-2-پسوند تصریفی مطابقت
4-27-2- محدودیتهای غیر دستوری
4-27-2-1- محدودیتهای زیباشناختی
فصل پنجم : یافته ها و پیامدها
5-1- پیش گفتار
5-2- یافته های پژوهش
5-2-1- زبان فارسی معیار از چه وندها و ستاکهای سادة فعلی در وند افزایی استفاده می کند؟
5-2-2-ویژگیهای انواع مختلف وندافزایی چیست؟
5-2-3- تغییرات حاصل از انواع وندافزایی چیست؟
5-2-4-وندافزایی تابع چه محدودیتهایی است؟
5-2-5-چه تفاوتهایی در نتیجة وندافزایی در گونه های مختلف زبان فارسی معیار دیده می شود؟
5-3- پیامدهای نظری و کاربردی پژوهش
5-3-1-وندهای تصریفی
5-3-2- وندهای اشتقاقی
5-3-3- ستاکها
5-3-4- فرایندها
5-4- پیشنهادهایی برای پژوهشهای بیشتر
- واژه نامه
واژه نامة فارسی – انگلیسی
واژه نامهٴ انگلیسی – فارسی
- کتابنامه
- کتابنامة فارسی
- کتابنامة انگلیسی
چکیدة انگلیسی
- پیوست
پیوست 1: افعال سادة پربسامد
پیوست 2: ریشه های فعلی با دو ستاک گذشته
پیوست 3: صورتهای سببی
پیوست 4: ستاکهای گونة گفتاری
پیوست 5: اسامی خاص مشتق
وندافزایی به ستاکهای سادة فعلی در زبان فارسی نوشتاری و گفتاری معیار (طبق نظریة حاکمیت و مرجع گزینی)
