418 صفحه
پیش درآمد :
در بین اقسام هنر، هنر شعر در تمام زمینه‌های خود آگنده از مضامین نغز و لطیفی در تجلی اندیشه‌های مختلف بشری است. به خصوص در تجلی اندیشه‌های دینی و مذهبی، اسلامی و قرآنی. این اندیشه‌ها در وجود شاعران متعهدی که به مدح و منقبت اهل بیت نبوت و ولایت زبان گشوده اند، آثار ارزشمند و ماندگاری از خود به یادگار گذاشته اند که در این آثار لطافت‌های روح بشری، منزلت انسان، سیر و سلوک، عشق و عرفان و … موج می زند.
از افتخارات ادبیات خصوصاً نظم (شعر) تجلی، اندیشه، افکار، رفتار، حوادث، حماسه و انقلاب حضرت علی ۷ است که بدون شک و تردید باید گفت حضرت علی ۷ به ادبیات نوعی روح معنوی داده است، چرا که هر جا صحبت از ادبیات حماسی و انقلابی است، بیش و کم نام حضرت علی ۷ هم می باشد. شاعران برای کوبیدن فساد و ستم، ریا و توجه به عدالت، مردانگی، شجاعت و ایمان از روح و مرام و مسلک باشکوه و انقلابی حضرت علی ۷الهام می‌گیرند.
حضرت علی ۷با ایمان به وفاداری، عدالت، قضاوت، شجاعت، بردباری، تواضع، علم، زهد، تقوا، فضیلت، طریقت، شهادت، کرامت و … چنان تأثیری در ادبیات گذاشته که دیوان کمتر شاعر متعهد شیعی را می توان از آغاز ادب فارسی تاکنون سراغ گرفت که غزل، قصیده، دوبیتی، رباعی و مثنوی و … مزین به این اوصاف نباشد. راستی رمز و راز این عظمت را باید در چه چیزی جست؟ در یک چیز و آن این که علی ۷ حقیقت است و بس.
شرح مناقب بیان، مدایح، مصائب، مراثی و بیان سرگذشت، و تجلی اوصاف از خمیرهای اصلی شعر مذهبی و اعتقادی می باشند. بر شمردن خصلت‌های نیک و هنر ائمه دین از همان ابتدا به وسیله‌ی مناقب جوانان از جایگاه گسترده‌ای در ادب فارسی برخوردار بوده است و ذبیح الله صفا در این زمینه می نویسد: «منقبت عمو ستایش اهل دین از دیرباز در بین شعرای شیعه مذهب و دیگران معمول بوده است، زیرا آنان برای تبلیغ عقاید خویش شیوه‌هایی اختیار می کردند که علاوه بر نتیجه‌ی نهایی به حفظ مدایح و مناقب هم کمک شایانی می کردند و یکی از راههایی که اهل شیعه پس از کسب قدرت برای نشر مذهب خود انتخاب کرده بودند، استفاده از مناقب بوده است.»[۱]
نتیجه سخن اینکه جزیی‌ترین تا کلی‌ترین هنر پیشوایان دینی چه به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم جهت بهره‌های مختلف در اندیشه و زبان شعرا، گذشته و بیان شده است. علت گسترش این مسأله :
۱٫ شناخت سرایندگان از حقیقت و جوهر دین.
۲٫ شناخت رسالت و پیام دین.
۳٫ شناخت شخصیتی و حقیقی پیام آوران دین
این نوع شناخت سبب می شد که نور ایمان بر دل و جانان شعرا تعادل و در نتیجه‌ی آن ارادت خالصانه ای به دست آورند، یقیناً اگر چنین شناختی حاصل نمی شد، هیچ وقت امکان نداشت شعرا بتوانند به این زیبایی و پرمحتوایی حقیقت و جوهره قلبی و اعتقادی خویش بروز دهند.
با تأمل در چنین اشعاری می بینیم که :
۱٫ از نظر ترکیب و بافت سخن بسیار قوی می باشند.
۲٫ از نظر بلاغت و دیوایی در اوج و بسیار تأثیرگزار هستند.
۳٫ از نظر معانی، تعبیرات بسیار نغز و لطیف هستند.
فهرست مطالب :
تجلی اوصاف امام علی (ع) در ادب فارسی
پیش درآمد طرح : مثنوی علی‌نامه
پیش درآمد
علی
زندگی نامه
آرامش دلها
آسمان آفتاب
آسمان لافتی
آسمان عدل پرور
آسمان آفتاب
آفتاب کبریا
آفتاب شرع
آفتاب عالم آسمان
آفتاب فروزان
آگاه اسرار
آمر به معروف
آیت پروردگار
آیت اجدال خدا
آیت فضیلت
آیت محکم
آیت رازگوی قرآن
آیت وحدت
آیینه‌ی جمال توحید
آیینه‌ی جمال یزدان
آیینه‌ی خدانما
آینه‌ی ذات کردگار
آینه‌ی سکندر
آینه‌ی عبرت
آینه‌ی غیب نما
آیه اکبر
اب الائمه المؤمنین
ابوالحسن
استاد طریقت
اسم اعظم
اصل شجاعت
افتخار عالم و آدم
اکسیر اعظم
امام بر حق
امام شیعیان
امام انس و جان
امام انام
امام بردباران
امام هُدی
امام المتقین
امام العارفین
امیرالمؤمنین
امیر عاشقان
امیر عرب
امیر قائد و قائم
امیر شوکت
امیر دوسرا
امیر لوکشف
امیر عشق
امیر مُلک ولایت
امیر یثرب
امیر عدوبند
امیر دریادل
امیر عرش
امیر جمله‌ی مردان
انسان کامل
باب علم و دانش
باب نجات
باب شبیر و شَبر
باب مجتبی
باعث ایجاد خلق
باب رسالت
بت شکن
بحر کرامت
بحر علوم
بحر حلم
بحر امان
بحر حیا
بدرالدجی
برگزیده خدا
برج مه هل اتی
برادر پیامبر
بسم الله مطلق
بلبل گویای اسرار
بنده‌ی بی‌نظیر
بوتراب
بهترین دارو
پادشاه اتقیا
پادشاه لوکشف
پادشاه ذوالکرم
پادشاه آسمان
پادشاه باوقار
پادشاه لامکان
پادشاه ذوالنعم
پادشاه دین
پادشه ارض و سما
پادشه دادگر
پادشه بنده نواز
پدر امت
پدر عرفان
پدر عالم هستی
پرده گشا
پرورده نور خدا
پیشگام مؤمنان
پیشوای دین
پیر استاد
پیر مردان
پیر مغان
پیشوای خلق
پهلوان عرشه‌ی منبر
تاج دار خیل اعطاء
تاج بخش شهر یاران
تکیه گاه انبیا
تأویل وحی
تکرار آفرینش خدا
ترازوی عدل
جام مصفا
جامع قرآن
جان یزدان
جان جاودان
جان بخش
جان پیمبر
جانشین محمّد (ص)
جمال بی نشان
جلوه ذات خدایی
حافظ قرآن
حافظ احکام دین
حاکم بر حق
حاکم یوم‌الحساب
حامی یتیمان
حامی قرآن
حامی ستمدیدگان
حامی دین
حبل‌المتین
حجت عصر
حجت کردگار
حقیقت حق
حصن حصین
حضرت مهر
حلال مشکلات
حیدر
حیدر صفدر
حیدر دلال سوار
حیدر خیبرگشا
حیدر لشکرشکن
حیدر کرار
خادم دین نبی
خاصف‌النعل
خاضع مهربان
خانه‌زاد خدا
خانقاه عشق
خازن سبحان
خدیو ملک هستی
خدیو عدل و داد
خداوند نعمت
خسرو دنیا و دین
خسرو ملک هُدی
خسرو دلدل سوار
خسرو یوم الغدیر
خضر خجسته پی
خط امان
خواجه قنبر
خورشید حیات
خواجه‌ی بر حبین
خورشید صفا
خیر البریه
چراغ وحدت
چراغ جان
چشمه نور ازلی
چشم حق
دافع‌البلایا
دائم الذکر
در مدینه علم
دُر دریای حقیقت
دُر دریای فتوت
دُر دریای سرمد
دُر بحر لافتی
دُر شهامت
دستگیر درماندگان
دست خدا
دریای بی ساحل
دریای وفا
دریای کرم
دلیر میدان
دیباچه مروت
راز خدا
راز خلقت
رایت دین
رایح آل محمّد
رحمت مطلق
رمز هستی
رکن ایمان
روح ایمان
روح قرآن
روح ولایت
روح سخاوت
روشنایی بخش
رهبر راه حقیقت
رهنمای آوارگان
رهنمای عالم
زاده کعبه
زاهد زاهد
زبده‌ی عالم
زبده‌ی حق
زوج زهرای بتول
ساقی کوثر
ساقی شیرگیر
سالار اهل ملت
سالار دین
صحاب رحمت
سرّ بی‌همتا
سرالله اعظم
سرحلقه عارفان
سرحلقه اهل تعیین
سرلوحه‌ی حقایق
سریله ایمان
سرور آزادگان
سرور روحانیون
سریر آرای بزم دل
سرو بستان ولایت
سرّ خدا
سردار اتقیا
سرّ انبیاء
سر غیب الغیب
سید الوصیّن
سید عابدین
سفیه الساکین
سلطان دین
سلطان سریر
شافع محشر
شاه عادل
شاه شیراوژن
شاه ولایت
شاه نجف
شاه مردان
شاه غدیریه
شاه لوکشف
شاه جهان
شاه سرافراز
شاه مکه
شاه اولیا
شاه دین
شاه انس و جان
شاهکار آفرینش
شاهباز فلک
شاه اژدر در
شاه عرب
شاهد کل
شفابخش دل ایمان
شمع ولایت
شیر خدا
شمس حکیت
شمع هدایت
شجر طور ولایت
شمع جمع
شهسوار عرصه امکان
شه مشکل‌گشا
شه اتقیا
شه ملک لافتی
شیر خدا
صاحب تقوی
صاحب منبر
صاحب تیغ دوسر
صاحب جود و سخا
صاحب امر
صدف اسرار
صراط‌المستقیم
صفدر غترفکن
صفدر مرحب شکن
صورتگر مکان
صهر نبی
طبیب حاذق
ظلل خدا
عارف سجاد
عاشق پیامبر
عاشق حق
عالم ربانی
عالم آرای دین
عالم علم لدنی
عارف مطلق
عروه الوثقای دین
عقل دوم
علم الله
غائد غرّالمحجلین
غایت مقصود
غواص بحر دل
غایب اسرار
فاتح جنگ جمل
فاتح خیبر
فارس بدر و نهروان
فخر آل مصطفی
فخر انبیاء
فصاحت گوی
فخر زمین
فخر جهان
قائل قول سلونی
قاسم الارزاق
قائد غرالمحجلین
قاسم فردوس
قاتل غتر
قاری قرآن
قاضی دین
قاسم جحیم و جنان
قبله روح
قبله اهل ولا
قبله اهل ادب
قبله دلها
قبله‌گاه رحمت
قبله‌گاه قدسیان
قبله‌گاه زمین و زمان
قدرت الله
قروه‌ی خاندان
قرآن ناطق
قلزم بحر کرم
قطب دین
قهرمان خیبر
قهرمان غزوه خندق
کاشف قرآن
کاشف اسرار حق
کان جود
کان علم
کتاب ناطق
کدخدای دوسرا
کشتی بحر نجات
کهف‌الانام
کعبه آمال
کعبه جان
کلام الله ناطق
کلید گنج سعادت
کوه حلم
گل توحید محمّد
گل بی‌خار
گل گلزار
گل کرامت
گنج عشق
گوهر بحر فضل
گوهر مخزن ولایت
لوح محفوظ
لیل المبیت
ماه یثرب
مالک رقاب
ماه تابان
مبدأ خلقت
محرم اسرار
محور هفت آسمان
محبوب رب‌العالمین
محبوب پیامبر
سجود ملائک
هجری عدل
مخزن علوم
مخصوص نص هل اتی
مرد دین
مرد اخلاص
مرزبان فلک
مرآت قرآن
مرشد جبرئیل
مرآت خدا
مرد عابد
مرد زاهد
مشرق انوار قدسی
مفخر کان کرامت
مفخر زمان
مفّر قرآن
مظهر کل عجایب
مظهر قدرت حق
مظهر اسرار حق
مظهر عدل
مظلومیت علی
مصلح دین
مظهر فضیلت
معیار حکومت اسلامی
مظهر اوصاف خدا
منادی حق
مه هدایت
مه سپهر امامت
مهبط روح‌الامین
مولای درویشان
مولی‌الموحدین
ناطق قرآن
ناشر احکام نبی
نایب مناب
ناظم یوم‌الورود
نسخه‌ی اسرار وحدت
نقطه عشق
نقطه بسم الله
نقطه‌ی ام‌الکتاب
نقطه اولی
نص نبی
نفس اول
نفس مصطفی
نور ولایت
نور امامت
نور حقیقت
نشانه حق
نور خدا
نور چشم پیمبر
نور پیامبر
وارث پیامبر
واقف اسرار
وجه الله
وحی پیمبر
ولد کعبه
ولی مطلق
هادی گمگشتگان
هادی دین
همسر زهرا
همای رحمت
همدم چاه
یاور یتیمان
یار پیمبر
یار ایمان
یعسوب دین
یداله
فهرست آیات و احادیث
فهرست منابع و مآخذ
تجلی اوصاف امام علی در ادب فارسی