مقدمه
انتخاب موضوع ژئواکونومی و تأثیر آن بر امنیت ملی ایران از جنبه های گوناگونی قابل بررسی و تعمق می باشد.اما بدون شک یکی از دلایل آن تبیین و آشکار کردن زوایای پنهان نظام بین الملل و تعاملات اقتصادی آن در دوران حاضر و نیز نقش عوامل تاثیر گذار در حوزه های مختلف جغرافیایی می باشد. ارزیابی بسیاری از حرکات بین المللی و توجیه دیپلماتیک و ژئو پولیتیکی آنها بدون شناخت تغییرات قواعد بازی و ورود پارامتر ها و متغیر های جدید به این عرصه مانند اقتصاد و انرژی کاری بس دشوار و ممکن است تبعات منفی را متوجه منافع و امنیت ملی کشور ها نماید. اگر بتوانیم این متغیر ها را درک کرده و از آنها در جهت تبدیل تهدید ها به فرصت بهره بهنگام برده و زیر بنای گرایشات و اختلافات بین المللی را در یابیم شاید بتوان گفت به نقطه ی عطف و سرنوشت سازی رسیده ایم که امکان بهره وری بهینه از تمام مزایای ژئوپولتیک و منابع انرژی کشور خود در راستای رسیدن به اهداف امنیتی و پایدار را پیدا کرده ایم و ضمن شرکت فعالانه در روند تحولات جهانی نقش مثبت و منحصر بفرد خویش را ایفاء نماییم. این رساله نخست بدلیل وسعت حوزه ی موضوع و دوم کمبود منابع موجود در کشور نمی توانست خالی از اشکال باشد و نیست اما امید که در این قلمرو نو توانسته باشد روشنگری هرچند در مقیاس اندک و در حد توان کرده باشد . نکته آخر اینکه در نگارش این رساله بر توجه به عدم ورود به حوزه های موضوعی مشابه و جلوگیری از پراکندگی مطالب برای تلخیص و حصول نتیجه ی مشخص تاکید خاصی شده است.
در پایان لازم و فرض می دانم مراتب قدر شناسی و سپاس ویژه ی خود را به محضر استاد ارجمند جناب آقای دکتر عزت الله عزتی بخاطر راهنماییهای هوشمندانه و الهام بخش ایشان در کلیه مراحل تحقیق و تدوین و نگارش این پایان نامه ابراز دارم.
2-1 طرح مسئله:
ضرورت درک و شناخت مناسبات نظام جهانی بمنظور تامین منافع و امنیت ملی تبدیل به گفتمان غالب صاحبنظران و فعالان عرصه ی علم و دانش و سیاست در قرن حاضر شده است و در این میان استفاده از ژئواستراتژیهای اقتصادی برای رسیدن به اهداف سیاسی و نظامی و پیدایش ژئواکونومی در جهان معاصر و تاثیر و تاثر متقابل این پدیده بر روی منافع و امنیت ملی کشور ایران بعنوان یک کشور ویژه و ممتاز در عرصه ی ژئوپولیتیک و منابع انرژِی و به تبع آن ژئواکونومیک جهان ضرورتی انکار ناپذیر دارد بر این اساس ابتدا باید درک و شناخت و تحلیل علمی از علم ژئواکونومی بدست داده و سپس نقش و نوع استفاده از آن مورد بحث و تدقیق وافر قرار گیرد تا در تصمیم گیریهای منطقه ای و کلان جهانی و نظام بین الملل و مرز بندهای پنهان و آشکار و تصمیم سازی های این عرصه ی جدید حضور و نقش کشور ایران نه تنها نادیده انگاشته نشود بلکه با حضور فعالانه ضامن بقا و تامین منافع و امنیت کشور ایران شود.
3-1 روش تحقیق:
روش تحقیق در این رساله بصورت توصیفی – تحلیلی می باشد در این مدل کارکردی ابتدا چگونگی شکل گیری پدیده ها و روابط میان متغیر های اجزاء موضوع تحقیق و توصیف و تعریف جامع و مانع آنها مورد توجه قرار گرفته و سپس در یک فرآیند کلی روابط متقابل پدیده ها و تاثیر و تاثر آنها مورد بررسی قرار می گیرد لذا روش و چهارچوب عمده توصیفی و تحلیلی می باشد . البته فقدان و کمبود منابع برای گردآوری اطلاعات در چگونگی عملیاتی شدن این روش موثر اما سعی شده است با استفاده از فصلنامه ها و ماهنامه ها و رجوع به مقالات موجود در نشریه ها و سایت های مختلف این ضعف پوشانده شود.
4-1 فرضیات تحقیق:
● بنظر می رسد تامین امنیت ملی در دراز مدت بدون توجه به راهبرد ژئواکونومی دشوار است.
● بنظر می رسد در قرن بیست و یکم اهداف ژئواکونومی و راهبرد های آن جایگزین اهداف ژئواستراتژیک نظامی شده است.
● بنظر می رسد در عصر ژئواکونومی کشور ایران می تواند اهمیت و اثر بخشی خود را با توجه به توانهای بالقوه و پتانسیل بالای خود تداوم بخشد.
5-1 سئوالات تحقیق :
● چه ارتباطی بین ژئواکونومی و تامین منافع و امنیت ملی کشور ها وجود دارد ؟
● آیا پس از دوران جنگ سرد و پایان نظام دو قطبی دوران ژئواکونومی و توجه مسائل اقتصادی برای مقاصد سیاسی و نظامی آغاز شده است؟
● آیا کشور ایران مانند ادوار گذشته سیاسی و تاریخی و نظامی در دوران ژئواکونومی می تواند جایگاه خود را حفظ کرده یا بهبود و ارتقاء بخشد؟
6-1 ساختار تحقیق :
در این قسمت سعی شده است که با تبیین ژئواکونومی د رعصر حاضر به شناخت محدودیتها و تواناییها و تهدیدها و فرصت های عصر حاضر پرداخته شود و نقش موثر و کارآمد آن در عرصه بین الملل روشن شود و پس از ارتباط بین ژئواکونومی و امنیت و منافع ملی کشور ایران مورد بررسی قرار گیرد و در این میان آشکار شود آیا ایران در این دوره نیز مانند ادوار گذشته می تواند نقش آفرین بوده و با شناخت دقیق قواعد بازی بعنوان یک بازیگر مهم در این عرصه ظاهر شده و ضمن تامین و تضمین منافع حداکثری خود امنیت ملی پایدار خود را نیز تحقق بخشد و بعنوان یک بازیگر هوشنمد در این عرصه ظاهر شود و ...
در فصل اول ابتدا کلیات تحقیق یعنی مقدمه و هدف از تحقیق و حوزه موضوعی تحقیق بیان شده و سپس مسئله یا موضوعی که استنتاج آن مطلوب و مورد نظر است گفته شده و در قسمت بعدی روش تحقیق یعنی شیوه گردآوری و جستجوی اطلاعات در این راستا اشاره شده و پس از فرضیات تحقیق که این رساله در پی اثبات علمی آنهاست آورده شده است. در بخش بعدی با طرح سؤالات تحقیق فرضیات قبلی مورد نقد قرار گرفته و به چالش کشیده شده اند در قسمت ساختار تحقیق توضیح و نمایه یا شمای کلی و اجمالی ساختار و محتوای فصول پایان نامه ذکر شده و به منابع کلی بدون مشخصات دقیق آنها اشاره شده است.
در فصل دوم یعنی ادبیات حوزه موضوع تحقیق اطلاعات و داده هایی در مورد کشور ایران در جغرافیای انسانی و طبیعی از قبیل ترکیب قومی و جمعیتی و ساختمان سنی و جنسی و آب و هوا و مرز و موقعیت نسبی و خصوصی و ... که شناخت هر چه بیشتر ا زحوزه مورد تحقیق را بدست دهد ارائه شده است.
در فصل سوم : یافته های تحقیق ارائه شده است. ابتدا تعاریف واژگان کلیدی بحث و متغیرهای تحقیق بیان شده و سپس ارتباط و تعامل بین دو متغیر اصلی یعنی ژئواکونومی و امنیت ملی ایران مورد بحث قرار گرفته است. امنیت و مفهوم آن و ژئواکونومی و واژه شناسی و تعریف آن و بررسی تطور یا دگرگونی واژگانی مانند ژئواستراتژی و ژئوپولیتیک و پیدایش ژئواکونومی بررسی شده و سپس قابلیتها و برتریهای ژئواکونومیکی ایران بیان شده و بعد از نمای کلی از تعاملات بین المللی بر اساس ژئواکونومی و تاثیر انرژِی در این دوره و زیر بنای ژئو اکونومیکی برخی از بحرانهای جهان معاصر و پس از آن ارتباط و تعامل ژئواکونومی با امنیت ملی کشور ایران مورد بحث قرار گرفته و به تناوب آن حوزه کارکردی و حوزه نفوذ وسیع ژئواکونومی در دنیای پر تنش کنونی مورد توجه و مطالعه قرار گرفته است.
در فصل چهارم در مبحث ارزیابی و اثبات فرضیات سعی شده است با روشی صرفاً علمی و بر مبنای توصیفی – تحلیلی ارتباط بین مطالب فصل سوم یعنی یافته های تحقیق در جهت ردّ یا اثبات فرضیات فصل اول رساله بدون پیش داوری و پیش فرض منحصراً بر اساس مطالب ذکر شده در فصل سوم مورد استناد یا اثبات گردد و انصاف علمی یا بیطرفی در آن مورد توجه اکید واقع شود.
در فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات تلاش نگارنده بر آن بوده که با توجه به مطالب فصل چهارم ( که آن نیز ملهم از فصل سوم و فصول قبلی می باشد) و اثبات فرضیه ها در جهت کاربردی شدن تحقیق و پایان نامه پیشنهادات عملی و ملموس و عینی در جهت تحقق این امر ارائه دهد و جمع بندی و نتیجه گیری از کل تحقیق و رساله را با رعایت مطالب و ساختار تحقیق و بطور جامع بیان نماید و در پایان نیز منابع مورد استفاده در تحقیق بیان شده است.
7-1 منابع تحقیق و محدودیتها:
موضوع تازه و قلمرو نو و جدید موضوع تحقیق طبعاً و تحقیقاً باعث کمبود منابع نوشتاری و کتابخانه ای در کشور ما می باشد در جهت جبران این نقیصه و معضل در این رساله سعی شده است از فصلنامه ها و ماهنامه های مرتبط با موضوع تحقیق و مقالات چاپ شده در آنها یا سایت های مربوطه استفاده شود و از منابع نوشتاری و کتابخانه ای موجود استفاده بهینه بعمل آید.
فصل دوم
ادبیات تحقیق
1-2 جغرافیای انسانی ایران :
در ظرف 170 سال گذشته جمعیت سیاره زمین از چیزی حدود یک میلیارد نفر در سال 1830 به دو میلیارد نفر در سال 1930 و به چهار میلیارد نفر در سال 1975 و 5 میلیارد نفر در سال 1987 و بیش از 6 میلیارد نفر در سال 2000 رسیده است.
در 70 سال اخیر جمعیت ایران چند برابر شده و طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 جمعیت ایران بالغ بر 60.055.488 نفر بوده که از این تعداد 61.3 درصد را جمعیت شهرنشین و 38.35 درصد روستایی و 0.35 عشایری تشکیل می دهد. میزان رشد مطلق جمعیت در کشور در سال 1365 به 9/3 درصد رسید که جزء نرخ رشد های بسیار بالا بود اما با اقدامات برنامه ریزان کشور و اتخاذ سیاستهای جمعیتی و آگاهی مردم در حال حاضر به 5/1 درصد کاهش یافته است .
( سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 40:1375)
هرم سنی جمعیت ایران مانند سایر کشورهای در حال توسعه هرمی با قاعده پهن می باشد که نشانگر موالید یا رشد جمعیت بالاست. ساخت سنی کشور ایران جوان است بطوری که در همه سرشماریهای عمومی نفوس و مسکن درصد جمعیت کمتر از 15 سال ایران بیش از 42٪ درصد بوده است در صورتی که جمعیت کهنسال کشور بین ٪5-4٪ می باشد.
توزیع جمعیت در ایران بسیار نا همگون است و تراکم جمعیت در کشور ایران نامتعادل است و به 37 نفر در هر کیلومتر مربع می رسد. عواملی مانند ریزش های جوی و دسترسی به منابع آب و آب و هوا و نوع خاک و نیز عوامل انسانی مانند مرکزیت سیاسی و امکانات زیرساختی نظیر راهها و استقرار صنایع و قطب های صنعتی در چگونگی توزیع و تراکم جمعیت در کشور ایران مؤثر بوده است. مهاجرت از روستاها به شهرها بیشترین و پر حجم ترین نوع مهاجرت در دهه های اخیر بوده است بطوریکه در سال 1300 فقط 20٪ درصد جمعیت ایران را شهرنشین تشکیل می داد که این میزان در سال 1375 به 3/61 درصد رسیده است.
(مرکز آمار ایران)
در سال 1335 از جمعیت بالای 6 سال کشور تنها 4/15 درصد باسواد بوده اند که این نسبت در سال 1375 به 5/79 درصد افزایش یافته است و میزان باسوادی در طی 40 سال 5 برابر گردیده است و میزان باسوادی در مردان همواره بیشتر از زنان و در شهرها بیشتر از روستاها بوده است.
(حافظ نیا، 1381: 130)
ترکیب دینی جمعیت ایران حاکی از آن است که در سال 1375 میزان و درصد مسلمانان 58/99 درصد از کل جمعیت را شامل شده و در دوره های بعدی بترتیب مسیحیان و زرتشیان و یهودیان و سایر ادیان با درصدهای ناچیزی قرار دارند.
(حافظ نیا، 1381: 132)
علاوه بر زندگی شهری و روستایی زندگی عشایری نیز در کشور ایران وجود دارد که وجود دو رشته کوه البرز و زاگرس و دامنه های آنها شرایط مساعدی را برای کوچ نشینی و دامپروری آنها فراهم کرده است. اقتصاد در عشایر متکی به دام بوده و سه ایل پر جمعیت کشور یعنی بختیاری و قشقایی و ایل سون (شاهسون) در اقتصاد کشور نقش مهمی دارند که البته با تحولات اجتماعی و سختی این نوع زندگی تعداد کوچ نشینان عشایر در سالیان اخیر رو به کاهش بوده و عشایر به شیوه زندگی یکجانشینی تمایل پیدا کرده اند.
2-2 جغرافیای طبیعی ایران:
کشور ایران در جنوب منطقه معتدل نیمکره شمالی و در منطقه خاورمیانه در قاره آسیا واقع شده و به خط استواء نزدیک می باشد مدار 25 درجه شمالی از جنوب کشورمان و مدار 39 درجه شمالی از شمال آن می گذرد.نصف النهارهای 44 و 63 درجه شرقی نیز به ترتیب در غرب و شرق آن قرار دارند و وسعت کشور ایران حدود 1648195 کیلومتر مربع است.
(علایی طالقانی،1382: 5)
فلات ایران و سرزمین ایران از نظر هندسی بصورت یک چهار ضلعی نسبتاً منظم و تقریباً شبیه لوزی مایل می باشد حداکثر طول آن از شمالغربی به جنوبشرقی یعنی به خط مستقیم از پای آرارات (مرز بازرگان) تا خلیج گواتر (مرز پاکستان) حدود 2250 کیلومتر و حداکثر پهنای آن در جهت شمالشرقی – جنوبغربی یعنی از سرخس (مرز پاکستان) تا دهانه اروندرود (آبادان) حدود 1400 کیلومتر می باشد . میانگین طول و عرض آن نیز در امتداد نصف النهار 54 درجه شرقی و مدار 32 درجه شمالی تقریباً برابر و در حدود 1225 کیلوتر است.
(علایی طالقانی،1382: 5)
سرزمین ایران در مجموع سرزمین نسبتاً بلند و ناهمواری است که در مفهوم پیکرشناسی فلات نام دارد فلات ایران با مساحت حدود 5/2 میلیون کیلومتر مربع علاوه بر محدوده سیاسی ایران قسمتهایی از کشورهای افغانستان و پاکستان را هم شامل می شود.
فلات ایران تحت تأثیر مراحل مختلف چین خوردگی آلپی در ادوار زمین شناسی بتدریج شکل گرفته و سرانجام به دنبال عملکرد آخرین مرحله کوهزایی آلپی در پلیو- کواترنر استقلال خود را به دست آورده است . حاشیه خارجی آنرا دریاها و سرزمین های پست و همواری مانند دره رودکورا، دریای خزر و دشت ترکمنستان در شمال، خلیج فارس و دریای عمان در جنوب، جلگه سند و پنجاب در مشرق در بر گرفته و بدین ترتیب استقلال جغرافیایی آن کاملاً متمایز شده است.
فلات ایران را حصارهای کوهستانی بلند از هر طرف فرا گرفته اند. حصارهای کوهستانی به گونه ای در حاشیه فلات امتداد یافته اند که اگر با خطوط مستقیم آنها را بهم وصل کنیم تقریباً شکل مثلث پدید می آید. قاعده مثلث در کشورهای پاکستان و افغانستان بوسیله رشته کوههای سلیمان با امتداد جنوبی- شمالی محدود شده است. سد عظیم کوهستانی البرز همراه با رشته کوههای کوهستانی خراسان و آذربایجان در ضلع شمالی آن کشیده شده اند و از جهات جنوبی و جنوبغربی نیز رشته کوههای مکران و زاگرس بعنوان ضلع دیگر مثلث آن را احاطه کرده اند. در مورد زاگرس و دیوار جنوبی فلات گر چه ارتفاع آنها در مجموع به ارتفاع کوههای البرز نمی رسد لیکن برخی از آنها ارتفاعی بیش از 4000 متر دارد.
این کوهستانها از لحاظ زیست محیطی و آب و هوایی دو اثر متضاد در محیط طبیعی ایران بر جای گذاشته اند از یک سو اثرات خشکی ناشی از پر فشار جنب حاره ای را در قلمروهای خشکی تعدیل کرده و با تغییر در عناصر آبی و حرارتی موجبات تنوع آب و هوایی در ایران را فراهم نموده اند و از سوی دیگر با جلوگیری از نفوذ رطوبت، خشکی نیز در ناحیه داخلی را شدت بخشیده اند. از لحاظ ژئومورفولوژِی نیز حصارهای کوهستانی ، محیط شکل زایی در سرزمین ایران را پر انرژی ساخته و در نتیجه به قدرت فرآیندهای فرسایشی در این سرزمین افزوده اند از این رو به جرأت می توان گفت که سرزمین ایران یکی از متنوع ترین سرزمین ها از لحاظ ویژگیهای جغرافیای طبیعی به ویژه اشکال ناهمواریهای حاصل از فرسایش می باشد. حصارهای کوهستانی حاشیه، واحد جغرافیای مشخص و مستقلی در بخش داخلی این سرزمین بوجود آورده اند که از آن بنام فلات داخلی یاد می شود. فلات داخل ایران از نظر زمین شناسی و زمین ساختی ( تکتونیک) از تعداد زیادی چاه های مستقل و نیمه مستقل تشکیل شده است که بوسیله رشته کوههای منفرد از هم جدا شده اند. چاله های داخلی یا رسوبهای حاصل از فرسایش کوههای اطراف را در خود جای می دهند یا به عنوان حوضه انتهایی رود های فصلی و اتفاقی عمل می کنند.
ارتفاع میانگین تمامی کشور حدود 1250 متر و ارتفاع میانگین فلات داخلی نزدیک به 900 متر است. ارتفاع متوسط فلات داخلی از شمالغربی بطرف جنوبشرقی بتدریج کاهش می یابد بواقع فلات داخلی به مانند یک میز مایل می باشد که در قسمت شمالغربی بالا آمده و در قسمت جنوبشرقی فرو نشسته است.
(جداری عیوضی، 1374)
پراکندگی خاکها و حیات زیست مانند پوشش گیاهی و زندگی جانوری و همین طور پراکندگی حیات انسانی در ایران بشدت تحت تاثیر پراکندگی کوهها و وزش بادهای مرطوب می باشد. تنها جای ایران که از خاک عمیق و حاصلخیز و جنگل انبوه پوشیده شده و به اصطلاح یک منطقه ی فعال زیستی (بیوستازی ) را تشکیل داده است دامنه های شمالی البرز و شرقی تالش و زمینهای واقع بین این کوهها تا ساحل خزر می باشد. از نظر حیات انسانی هیچ کجای جلگه خزر خالی از جمعیت نیست این ناحیه با آنکه 27/1 مساحت کشور را در بر می گیرد حدود 9/1 جمعیت آنرا د رخود جای داده است و تقریباً در تمام طول سال از رطوبت دائمی و دمای ملایم با نوسان کم روزانه و سالانه برخوردار است. همین عوامل موجب پیدایش خاک زراعتی سرشار از مواد آلی و پوشش گیاهی پیوسته و ممتد و مشتمل بر جنگلهای انبوه ، نیمه انبوه و چمنزارهای سرسبز دائمی و پهناور در این ناحیه شده است.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 114 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلودمقاله تحلیلی بر مفهوم ژئو اکونومی و تأثیر آن بر امنیت ملی ایران