در گذشته در کنار بسیاری از آبادیها وشهرها یک دژ یا قلعه بوده است. بویژه آبادی هایی که در پیرامون کویر های ایران است.این دژها هنگامی که آبادی با ناآرامی و ناامنی روبرو می شد پناهگاه مردم می شده است.یکی از بزرگترین و مشهورترین آنها ارگ بم است که به راستی یک شهر بزرگ در یک قلعه است
قلاع اسماعیلیه:
بزرگترین و مستحکمترین قلعه هایی که در ایران بنا شده, متعلق به فرقه اسماعیلیه است. این قلعه ها در بلندیهای رشته کوههای البرز بنا شده اند.
معماری اینگونه قلعه ها جنبه نظامی و دفاعی داشته و طرح و نقشه آنها ویژگیهای گوناگونی دارد. قلعه ها در صعب العبورترین بلندیهای کوهستانی بنا می شدند و چون طرح و نقشه ای از پیش آماده نداشتند, طراح یا معمار حصارها, برجها, اتاقها و ورودیها را با توجه به موقعیت طبیعی صخره ها, احداث می کرد.به این علت اغلب قلعه های کوهستانی دارای طرح هندسی مشخص نبودند. مصالح ساختمانی قلعه ها بیشترقلوه سنگ و آجر, و ملاط آن ساروج و آهک بود.
قلعه لمبسر:
یکی دیگر از قلاع اسماعیلیه،قلعه لمبه سر واقع در شمال قزوین در کنار رود شاهرود است.طرح این قلعه به وضوح نشان می دهد که مقر پادشاه یا حاکم نبوده،بلکه صرفا به منظور نظامی بنا شده است وبه همین دلیل تمام آنچه برای یک سرباز خانه لازم داشت،در آن وجود داشته است
قلعه هایی که در دشت برای محافضت از کاروانها و یا برای استفاده سربازان بنا می شد عمدتاً طرح هندسی مشخص داشتند و دارای نقشه های مربع, مستطیل, چند ضلعی و مدور بودند. این قلعه ها دارای برج و بارو بودند و مصالح ساختمانی آنها نیز از آجر و خشت بود .
قلعه گلی:
یکی از بزرگترین و قدیمی ترین قلاع ایران قلعه گلی است که در جاده کاروانرو ورامین به قم نزدیک محلی به نام کاج ساخته شده شامل تعداد بسیاری برج مستحکم مستطیل شکل است که بخوبی قادرند از قسمت میانی و جان ومال ساکنان قلعه محافظت کنند بنای قلعه را می توان به دوره ساسانیان نسبت داد واگر هم در آن زمان ساخته نشده باشد قطعا در قرون اولیه اسلامی و در زمان سلجوقیان ساخته شده است زیرا دیوارهای آن شباهت بسیاری به دیوارهای رباط سنگی دارد که متعلق به دوران سلجوقی است.
قلعه پلنگان:
در قرن هفده میلادی که مقارن با سلطنت پادشاهان صفوی است درکنار بحرخزر یک قلعه با طرح هشت بر در شبه جزیره میانکاله واقع در استرآباد ساخته شده که حتی برجهای دفاعی آن نیز به شکل هشت بر است. طرح قلعه در حقیقت طرح بزرگ شده قلعه ای بوده که شاه عباس،پادشاه صفوی،با پذیرش نفوذ معماری اروپایی درمقر سکونت خود در فرح آباد واقع در کنار دریای خزر ساخته بود
قلعه هرمز:
در قرن دوازدهم هجری ایجاد قلعه در گذرگاهها به شیوه گذشته متوقف شد و پاسگاهها و سربازخانه هایی به شیوه جدید احداث گردید. همچنین در کرانه خلیج فارس قلعه هایی با سبک معماری غربی ساخته شد،مانند قلعه های هرمز وهلندیها.
که طرح هردو قلعه شبیه قلاع نظامی اروپایی است زیرا سازندگان آنها ایرانی نبوده بلکه پرتغالی وهلندی بوده اند
شامل 35 اسلاید powerpoint
دانلود پاورپوینت قلعه و دژ