دادگاه نظامی(به انگلیسی Court-martial) به دادگاهی می‌کویند که برای اعمال قانون نیروهای مسلح و بر اساس قوانین نظامی عمل می‌کند و اگر فردی در این دادگاه‌ها محکوم شود، مجازات می‌گردد. بیشتر پرونده‌های موجود در این دادگاه‌ها مربوط به رعایت نکردن نظم است و برخی کشورها مثل آلمان و فرانسه، در زمان صلح از این دادگاه‌ها استفاده نمی‌کنند و پرونده‌های نظامی را به دادگاه عادی ارجاع می‌دهند.
ایران
در ایران ایجاد و اجرای دادگاههای نظامی بر عهده سازمان قضایی نیروهای مسلح است.
جایگاه قانونی
براساس اصل ۱۷۲ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران « برای رسیدگی به جرایم مربوط به وظایف خاص نظامی و یا انتظامی اعضاء ارتش، ژاندارمری، شهربانی (نیروی انتظامی) و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، محاکم نظامی مطابق قانون تشکیل می‌گردد، ولی به جرایم عمومی آنان یا جرایمی که در مقام ضابط دادگستری مرتکب می شوند در محاکم عمومی رسیدگی می‌شود.
ساختار سازمانی
دادستانی و دادگاههای نظامی بخشی از قوه قضائیه کشور و مشمول اصول مربوط به این قوه هستند.
محاکم نظامی به دادگاههای نظامی یک و دو تقسیم می شوند. دادگاههای نظامی یک به جرایمی که در قانون مجازاتهای شدیدتری دارند، رسیدگی می‌نماید. بجز تعدادی از آراء که مطابق قانون قطعی می‌باشد، سایر آراء دادگاههای نظامی قابل تجدید نظر در دادگاههای نظامی یک و آراء دادگاههای نظامی یک، قابل اعتراض و تجدید نظر در دیوان عالی کشور می‌باشد.
حوزه فعالیت
در حال حاضر صلاحیت‌های سازمان قضایی نیروهای مسلح بر اساس مصوبات مجلس شورای اسلامی، مجمع تشخیص مصلحت نظام و اجازه خاص از رهبر، رسیدگی به این موارد می‌باشد :
- جرایم خاص نظامی و انتظامی اعضاء نیروهای مسلح
- جرایم مرتبط با وظایف پرسنل وزارت اطلاعات
- جرایمی که در حین تحقیقات و رسیدگی به جرایم خاص نظامی کشف می‌شود
- جرایم اسرای ایرانی واسرای بیگانه در کشور
سلسله مراتب کاری
رسیدگی در سازمان قضایی نیروهای مسلح دو مرحله‌ای بوده و به همین جهت پس از ارسال گزارش یا طرح شکایت از سوی مقامات ذی ربط و یا مردم، ابتدا پرونده در دادسرای نظامی تشکیل و تحقیقات مقدماتی توسط بازپرسان و دادیاران، زیر نظر دادستان انجام می‌شود. در صورتیکه دلایل کافی برای احراز وقوع بزه وجود داشته باشد، پرونده با صدور کیفرخواست به دادگاه نظامی ارسال می‌شود تا پس از انجام محاکمه، حکم مقتضی صادر گردد.
رسیدگی در دادسراها و دادگاههای نظامی بر اساس آیین دادرسی کیفری صورت پذیرفته ومتهمین در تمامی مراحل رسیدگی می توانند از وکیل برخوردار شوند . سازمان قضایی نیروهای مسلح در حال حاضر در تمامی مراکز استانهای ایران دارای دادسرا و دادگاه نظامی است که مسؤولیت رسیدگی به جرایم ارتکابی در حوزه قضایی آن استان را برعهده دارند .
به علت لزوم اجرای کیفر‌های سنگین و نیاز مبرم به تسریع در رسیدگی و دفاع به موقع و موثر از حیات نظامی کشور و حفظ اسرار نظامی، دادگاههای نظامی برای رسیدگی به جرایم خاص نظامی و انتظامی نظامیان ایجاد شده اند.
منظور از جرایم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی، بزه‌هایی است که اعضای نیروهای صلح در ارتباط با وظایف و مسوولیت های نظامی و انتظامی مرتکب شده‌اند مثلا هرگاه جرایم سرقت اموال و وجوه متعلق به نیروهای نظامی و انتظامی، سرقت اموال یکی از نظامی‌ها توسط نظامی دیگر در محیط نظامی، اختلاس اموال و وجوه متعلق به نیروهای نظامی و انتظامی، اخذ رشوه در ارتباط با وظیفه ایراد ضرب عمدی دو نظامی در محیط نظامی، تیراندازی منجر به قتل در حین آموزش در ارتباط با تکالیف و وظایف نظامی واقع شود در صلاحیت این دادگاه است.
به موجب ماده یک قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب 1382، قانون تعیین حدود صلاحیت دادسراها و دادگاه های نظامی و مجوزهای حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری اشخاصی که به جرایم خاص آنان در دادسراها و دادگاه های نظامی رسیدگی می شود، عبارتند از:
- کارکنان ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و سازمان های وابسته؛
کلیه پرسنلی که در ستاد کل نیروهای مسلح انجام وظیفه می نمایند به موجب قانون، نظامی محسوب می شوند. ستاد کل ارگانی مستقل از سایر نیروهای مسلح و دارای شخصیت حقوقی مستقل است
- کارکنان ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازمان های وابسته؛
کارکنان ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازمان های وابسته به مجموعه پرسنل فرماندهی کل ، ستاد ، نیروی زمینی ، نیروی هوایی ، نیروی دریایی و سازمان های وابسته اطلاق می شود.
کادر ثابت ارتش به پرسنلی اطلاق می گردد که برای انجام خدمت مستمر در ارتش استخدام می شوند و به سه دسته تقسیم می گردند :
- کارکنان ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و سازمان های وابسته؛
کلیه پرسنلی که در ستاد کل نیروهای مسلح انجام وظیفه می نمایند به موجب قانون، نظامی محسوب می شوند. ستاد کل ارگانی مستقل از سایر نیروهای مسلح و دارای شخصیت حقوقی مستقل است.
- کارکنان ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازمان های وابسته؛
کارکنان ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازمان های وابسته به مجموعه پرسنل فرماندهی کل ، ستاد ، نیروی زمینی ، نیروی هوایی ، نیروی دریایی و سازمان های وابسته اطلاق می شود.
کادر ثابت ارتش به پرسنلی اطلاق می گردد که برای انجام خدمت مستمر در ارتش استخدام می شوند و به سه دسته تقسیم می گردند :
شامل 12 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود مقاله صلاحیت و نحوه رسیدگی دادگاه نظامی