مقدمه
همانطور که می دانیم یکی از راههای برقراری ارتباط با جوامع و اقوام مختلف آشنایی دقیق با روحیات ، باورها، اعتقادات و ارزشهای آن قوم و گروه از جمله عوامل مهم و تاثیرگذار می باشد. به زبان دیگر اگر بخواهیم رابطه نزدیکتری با تمامی افراد نه الزاما گروه و قومی خاص ایجاد کنیم باید در گام نخست آن دسته را بخوبی بشناسیم.
زیرا از طریق شناخت و کسب اطلاعات و آگاهی خواهیم توانست نتایج ارزنده و مطلوب را به دست آوریم. اگر خواسته باشیم مثال عینی تری در این زمینه بیاوریم می توانید تصور کنید که مثلا زمانی که دولت خواسته باشد به عنوان مجری امکانات رفاهی و خدمات مناسب برای عشایر و ایلات (موضوع مورد بحث) ایجاد نماید. مسلما در ابتدا باید یکسری اطلاعات کلی و منسجم از تمامی عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی ، سیاسی و غیره ایلات داشته باشد به همین منظور و برای شناخت بهتر و بیشتر ایلات و عشایر به عنوان یکی از اجتماعات قدیمی و بزرگ جمعیت و واقعیتی مهم در جامعه امروز ما سعی بر آن شد که مطالبی هرچند مختصر در این رابطه گردآوری نمائیم تا شاید از این رهگذر برداشت دیگری نسبت به این اقوام کوچ رو داشته باشیم.
برهمین اساس تلاش گردید که در این پژوهش اولا مختصات جغرافیایی و موقعیت قرارگیری ایل بختیاری به عنوان یکی از بزرگترین ایلات کوچنده معرفی شود و سپس به بررسی مسائل اجتماعی و انسانی،اقتصادی و سیاسی و فرهنگی آن پرداخته شود.
اگرچه در این پژوهش کاستی و نواقص بسیاری دیده می شود، اما در هر صورت تلاشی بوده است در جهت ترسیم دور نمایی از شناخت منطقه و آشنایی با فرهنگ سنتی پربار ایل و مسائل و موضوعاتی که در معرض نابودی قرارداشته اند. و با جمع آوری این مطالب سعی گردید تا شیوه زندگی دسته ای از هموطنان که دارای فرهنگ خاصی برای خود می باشند در جایی به ثبت رسیده باشد.
باشد تا گامی کوچک در این راستا برداشته باشم و نظر استاد ارجمند محقق شود.
هدف پژوهش :
هدف پژوهش حاضر، شناخت و آشنایی با یکی از بزرگترین ایلات ایران است دراین پژوهش به بررسی چگونگی زندگی این ایل پرداخته ام و سعی کردم تا آنجا که می توانم گامی کوچک در راه شناخت این جمعیت کوشنده و فراز و نشیب های زندگی ایشان برداشته باشم .
علت انتخاب موضوع :
امروزه علیرغم کاهش جمعیت ایلی در ایران ایل بختیاری یکی از بزرگترین ایلات ایران است در واقع این ایل یک بزرگ ایل یا ائتلافی از چند ایل است . در ایل بختیاری 181777 نفر یا معادل 8/15 درصد کل جمعیت عشایری کوچنده حیات کوچندگی دارند بنابراین با توجه به شاخص جمعیت کوچنده در این ایل در این پژوهش ایل مذکور را به عنوان یکی از بزرگترین ایلات ایران برگزیده ایم که علیرغم گذشت سال های زیاد و فراز و فرودهایی که در مسیر زندگی ایشان به وقوع پیوسته است کماکان به حیات خود ادامه می دهد.
روش تحقیق و شیوه جمع آوری اطلاعات :
در این پژوهش به دو روش اسنادی و کتابخانه ای به جمع آوری اطلاعات مربوطه پرداخته شده است در روش اسنادی ، اسناد مربوط به شاخص ها با ترتیب موضوعی- تاریخی جمع آوری، طبقه بندی ، مقایسه و تجزیه و تحلیل شده اند . در روش کتابخانه ای عمدتا مباحث نظری و تاریخی موضوع پژوهش جمع آوری شده اند. حاصل جمع این دو روش شیوه مناسب جمع آوری اطلاعات این پژوهش می باشد.
فصل 1
جغرافیای کوچ نشینان بختیاری
موقعیت جغرافیایی:
1-حدود و وسعت:
به طور کلی محدوده ایل بختیاری، در جنوب غربی کشور در بین دو سرزمین کوهستانی و مرتفع شمال و شرق چهارمحال و بختیاری و لرستان و سرزمین جلگه ای گرمسیری مغرب و جنوب خوزستان و کهکیلویه و بویراحمد واقع شده است. به عبارتی این محدوده از بلندترین نقطه قلل مرتفع یعنی زردکوه بختیاری با بیش از 4500 متر و کوههای الیگودرز با ارتفاعاتی بیش از 2500 متر شروع شده به سمت غرب و جنوب تا جلگه پست و آبرفتی خوزستان ادامه می یابد.
2- طول و عرض جغرافیایی:
چون محدوده مورد نظر ما بر تقسیمات سیاسی استانها منطبق نیست سعی کرده ام که موقعیت جغرافیایی آن را در نقاطی که امروزه حد گسترش بختیاریها به شمار می رود در نظر بگیریم. از نظر عرض جغرافیایی بین مدارهای 31 درجه و 16 دقیقه (رامهرمز) و 33 درجه و 22 دقیقه شمالی (الیگودرز) قراردارد. و تقریبا بیش از دو درجه و 6 دقیقه عرض شمالی را می پوشاند . از نظر طول جغرافیایی بین نصف‌النهار 48 درجه و 50 دقیقه (شوشتر) و 31 درجه و 27 درجه شرقی (بروجن) قراردارد.
این مطلب بیانگر آن است که این محدوده به صورت چهارگوشی است که طول و عرض آن با اندکی اختلاف تقریبا با هم برابر است و مسیرهای کوچ،صرفنظر از مناطق دشوار کوهستانی و دره های نسبتا کوتاه و مناسب است و استقرار عشایر در بخش های مختلف،بین طوایف و مناطق یکجانشین، به طور یکنواخت تر و ساده تر انجام می گیرد. برخلاف مسیر ایل قشقایی که در کوچ از جنوب به شمال را باید طی کنند.
3- موقعیت نسبی:
منطقه بختیاری در دو محدوده مشخص و متفاوت با هم گسترده شده است:
منطقه اول شامل شمال و شرق آن می باشد که ییلاق عشایر است و به طور کلی در محدوده زاگرس میانی از شمال غربی به جنوب شرقی در امتداد رشته کوههای زاگرس کشیده شده است. به طوری که ارتفاع این منطقه از 1000 متر درجنوب تا بیش از 4500 متر در شمال متغیر است. (زردکوه 4527 متر،اشترانکوه در لرستان 4328 متر). منطقه دوم جلگه خوزستان است که خاک بختیاری به شمال شرق و مشرق این جلگه محدود می شود. (بخش قشلاقی بختیاری ها). این منطقه با حداقل ارتفاع (کمتر از نهصد متر) و نزدیکی به حوزه گرم و خشک خلیج فارس از مناطق شمال تفکیک می شود. به طور کلی شمال و شرق سرزمین بختیاری در محدوده ارتفاعات فشرده و چین خورده زاگرس شمالی واقع است و تمام مسائل محیطی و آب و هوایی و زیستی آن با وضعیت کوهستانی ارتباط کامل داشته و برعکس بخش جنوب و جنوب غربی آن در جلگه خوزستان واقع شده است و از نظر اکولوژیکی و پدیده های زیستی از جمله رویش گیاهی کاملا متفاوت بوده، با وضعیت نسبی منطقه گرم خوزستان و خلیج فارس مرتبط است.
تفاوتهای فصلی بین این دو محیط که اختلافها و تضادهایی از نظر آب و هوایی،زمان رویش گیاهان و منابع آب دارند و موجب کوچ و جابجایی عشایر و دام آنان می شود.
4- حدود سرزمین بختیاری:
امروزه منطقه های اصلی سکونت بختیاریها در دو استان چهارمحال بختیاری و خوزستان نشان داده می شود. اما حوزه نفوذ سیاسی، فرهنگی و اقتصادی آن در خارج از این استانها کاملا مشهود است.
به طور کلی منطقه سکونت ایل بختیاری به این مناطق محدود می شود. از شمال به نجف آباد، داران، الیگودرز، از مشرق به اصفهان، شهرضا، بروجن، از جنوب به سمیرم و لردگان و شمال استان کهکیلویه و بویراحمد و بالاخره از غرب و جنوب غربی به شهرستانهای مشرق خوزستان نظیر شوشتر و دزفول و مناطق بین آنها، اگرچه تا اهواز نیز گسترش دارد.
5- وسعت:
اگرچه تعیین مساحت واقعی منطقه بختیاری با توجه به حدود گسترش آن در جهات مختلف کار ساده ای نیست توانسته ایم مساحت تقریبی آن را محاسبه کنیم. با درنظرگرفتن ناحیه بین شوشتر و بروجن (منتهی الیه غرب و شرق منطقه) و رامهرمز و الیگودرز (منتهی الیه جنوب و شمال منطقه) مساحتی حدود 50626 کیلومترمربع به دست می آید که از این مقدار 14870 کیلومترمربع در استان چهارمحال و بختیاری 6602 کیلومترمربع در شهرستان ایذه، 4313 کیلومترمربع در شهرستان رامهرمز، 3538 کیلومترمربع در شهرستان شوشتر، 6986 کیلومترمربع در شهرستان مسجدسلیمان، 7976 کیلومترمربع در شهرستان الیگودرز واقع شده است.
مطابق این تقسیم بندی، اینطور استنتاج می شود که از نظر وسعت تفاوت مهمی بین ییلاق و قشلاق بختیاری مشاهده نمی شود واین خود نشان دهنده وضعیت خوب و مرغوب بودن مراتع در قشلاق است . زیرا معمولا در ایران مناطق قشلاقی به سبب رطوبت کمتر،فقر پوشش گیاهی و خشکسالی های متعدد نسبت به مناطق ییلاقی از نظر مرتع محدودیت بیشتری دارد و معمولا قشلاق باید وسیعتر از ییلاق باشد. نظیر قشلاق قشقاییها که دوبرابر ییلاق آنان است یا قشلاق عشایر کرمان، البرز جنوبی و خراسان. در مورد بختیاری ها تقریبا موازنه ای بین حدود مراتع قشلاقی و ییلاقی وجود دارد که خود حاکی از پوشش گیاهی مناسب و کافی در دو منطقه است. اما باید توجه داشت که امروزه مناطقی که عملا تحت نفوذ و استقرار عشایر بختیاری است به مراتب کمتر از محدوده های مذکور وسعت دارد . به طوری که وسعت مناطق تحت نفوذ در ییلاق ده هزار و در قشلاق 12 هزار کیلومترمربع درنظرگرفته شده است که بر مناطق و مراکز اصلی بختیاریها منطبق است. در حالی که دامنه نفوذ آنان تا مساحتی حدود دو برابر ارقام فوق (بیش از 5000 کیلومترمربع) تعیین می شود.
6- ژئومورفولوژی ییلاق:
منطقه ییلاق بختیاری ها کوهستانی است. این منطقه د رمحدوده چین خوردگی زاگرس واقع بوده، بسیار نامنظم و برخلاق منطقه گرمسیر خوزستان دارای پستی و بلندیهای فراوانی است. مرتفع ترین کوههای زاگرس در این قسمت واقع است. از جمله زردکوه به ارتفاع 4527 متر که در سراسر طول سال پوشیده از برف است و سبزکوه به ارتفاع 3900 متر در شهرستان بروجن که از مهمترین ارتفاعات منطقه به شمار می رود. کلیه شبکه آبگیر دائمی و غنی رودخانه‌های نظیر کارون که حیات اقتصادی استانهای مجاور بویژه خوزستان را تضمین می کند در این منطقه قراردارد.
زمین در این منطقه عمدتا رسوبی آبرفتی است و آهک و سنگ های آذرین و کنگیومرا گسترش بسیار دارد. از معروفترین ارتفاعات این قسمت زردکوه بختیاری است که شبکه آبگیر کارون با دره های بسیار عمیق و وحشتناک مشکلات فراوانی برای کوچ عشایر ایجاد کرده است.
7- ژئومورفولوژی قشلاق:
در این قسمت ناحیه گرمسیری است که بخش شرقی خوزستان را دربرمی‌گیرد. جنس زمین در این ناحیه از مواد آبرفتی آهکی،رسی زاگرس با بافت ریز است. دیواره کوهستانی زاگرس از شمال و مشرق این منطقه را احاطه کرده است. شبکه آبها،بستر رودخانه ها و تعدادی تپه ماهور در این ناحیه دیده می شود. بطور کلی در این منطقه هرچقدر به سمت جنوب و مغرب پیش می رویم از ارتفاع کاسته می گردد و به همواری و یکنواختی آن افزوده می شود. ارتفاع در این ناحیه کم است به طوری که ارتفاع شوشتر 17 متر، رامهرمز 115 متر و تا کناره ای شرقی خلیج فارس (نزدیک ماهشهر)، به کمتر از 100 متر هم کاهش می یابد. (برگرفته شده از کتاب جغرافیای کوچ نشینی،نوشته دکتر سیدرحیم مشیری).
8- آب و هوای مناطق ایل بختیاری:
- آب و هوای ییلاق←
این منطقه به علت داشتن کوههای مرتفع متعدد دارای زمستانهای سرد و تابستانهای کوتاه و معتدل است که بدین ترتیب از آب و هوای معتدل و کوهستانی برخوردار می باشد. در اکثر نقاطی که ارتفاع آنها ازدو هزار مترمربع بیشتر است،دورة سرما در حدود 4 تا 5 ماه ادامه می یابد. هوای این منطقه ازاوایل پاییز تغییر می کند و از اواسط آبان یخبندان آغاز می شود. قبل از شروع سرما بارانهای متغیر و پراکنده می بارد و در نقاط مختلف، از اوایل مهر تا آبان این بارانها شروع می شود و از این هنگام به بعد برفهای پیاپی می بارد. در پایان دوره یخبندان ، دوباره زمان بارانهای متغیر فرامی رسد. اعتدال هوا معمولا از اوایل اردیبهشت آغاز می شود و تا اواخر خرداد ادامه می یابد. در چهارمحال و بختیاری گرمترین روزهای سال از تیر شروع شده، تا اوایل مرداد ادامه دارد.
-آب و هوای قشلاق:
قشلاق بختیاری ها در شرق استان خوزستان واقع است. بنابراین توضیح درباره آب و هوای استان تاثیرات آن در پیدایش کوچ لازم به نظر می رسد. مهمترین عوامل موثر در حاکمیت آب و هوای گرم و خشک در این جلگه عبارت است از:
الف) عرض جغرافیایی و به عبارتی فاصلة منطقه تا استوای حرارتی کره زمین. این منطقه بین 29 درجه و 58 دقیقه تا 32 درجه و 58 دقیقه شمالی واقع شده است.
ب) کاهش ارتفاع: این امر شاید مهمترین علت تفاوتهای آب و هوایی بین ییلاق و قشلاق بختیاری ها باشد زیرا جلگه خوزستان که از رسوبات آبرفتی پوشیده شده است،جلگه هموار و کم ارتفاع می باشد و فقط در سمت مشرق که قشلاق بختیاریها است،تپه‌هایی کم ارتفاع دیده می شود. به طوری که ارتفاعات کمتر از نهصدمتر (به طور متوسط پانصد متر) در مقابل کوههای 2500-4000 متر ییلاق قراردارد.
ج) قرارداشتن در مسیر وزش بادهای گرم و غبارآلود که از عربستان و عراق می وزد. و موجب شدت گرما،تبخیر شدید و آلودگی هوایی می شود.
تابستان این جلگه بویژه در بخشهای جنوبی علاوه بر گرمای شدید، دارای رطوبت نسبی بسیار است که امکان زیست را دشوار می کند و در نتیجه آب و هوای آن نسبت به آب و هوای بخش های کوهستانی ییلاق تفاوت بسیاری دارد. زمستانهای آن ملایم و اغلب مرطوب و دارای بارشهای نامنظم است که در رشد و نمو پوشش گیاهی نقش مهمی دارد. مثلا در ایستگاه شوشتر که یکی از مهمترین مناطق قشلاقی به شمار می رود، و ارتفاع آن 150 متر است. در ماه های دی، بهمن و اسفند یعنی زمانی که در کوههای بختیاری و الیگودرز درجه حرارت زیر صفر و قشر ضخیمی از برف و یخ زمین را پوشانده است درجه حرارت در شوشتر بالای 10 و به طور متوسط 5/12 است که همراه با رطوبت زمستانی محیط بسیار مساعدی برای رویش مرتع و فعالیت انسان و دام فراهم می آید. از فروردین درجه حرارت ناگهان افزایش یافته، در خرداد با بیش از 35 درجه دیگر قابل استفاده نیست.
می بینیم که در طول فصل زمستان، بارشها بسیار است که با فرارسیدن بهار به ده میلیمتر کاهش یافته، سرانجام بین اردیبهشت و خرداد به صفر می رسد و همراه با قطع بارش، درجه حرارت هم افزایش می یابد و در این جاست که زمینه کوچ به سمت ییلاق فراهم می شود. و عشایر با عجله قشلاق را ترک می کنند. حداکثر درجه حرارت در این بخش از خوزستان 1/45 درجه و حداقل آن 7/5 درجه بالای صفر ثبت شده است و متوسط حرارت سالانه به بیش از 4/25 درجه سانتیگراد می رسد که از گرم و خشک بودن منطقه و افزایش زمان دور، گرماست.
چادگان در شهر فریدن و در ارتفاع 2100 متری و شوشتر در جلگه گرمسیر خوزستان در ارتفاع 150 متری بالاتر از سطح دریا واقع است که 1950 متر اختلاف بین آنها وجود دارد. اگرچه شوشتر در عرض پایین تر قراردارد اختلاف عرض چندانی بین دو منطقه وجود ندارد و از این رو عامل اصلی اختلاف، ارتفاع است که در بارشهای جوی و حرارت هوا موثر بوده، موجب پیدایش محیط های اکولوژیکی متفاوت در دو فصل سرد و گرم می شود.
لردگان در ارتفاع 1700 متری در جنوب بروجن و باغ ملک در جنوب ایذه دو منطقه مهم با طبیعت متفاوت (ییلاقی و قشلاقی) به شمار می روند که در این تضادهای اقلیمی، باز هم ارتفاع و موقعیت جغرافیایی نقاط نقش اساسی دارند.
9- منابع آب:
اساسا کیفیت و کمیت آب در معیشت کوچ نشینی نقش حیاتی و تعیین کننده ای دارد. از جمله این که :
الف) در تامین نیازهای خانواده و مصارف شخصی خصوصا در مورد آب شرب.
ب) در تامین آب مصرفی دام.
ج) در توسعه زراعت و تحکیم موقعیت اقتصادی.
د) در رشد و تراکم گیاهان مرتعی.
هـ) در تامین رطوبت و آماده سازی خاک برای رویش گیاه و نظایر آنها.
با وجود آنکه منطقه بختیاری به طور کلی در آب و هوای نیمه خشک جنوب غربی وغرب کشور قراردارد. به لحاظ عوامل محلی نظیر ارتفاع با بیش از 2000 متر ،از شبکه آبی کافی و دائم برخوردار است و حتی قشلاق آن نیز از رودها و چشمه های پرآبی که از زاگرس مرتفع سرازیر می شود،بهره مند است. اصولا در قشلاق خشکی و کم آبی بازتاب بیشتری دارد تا ییلاق (بویژه در منطقه کوهرنگ، کوه فریدن،الیگودرز و فارسان).
10- تقسیم بندی منابع آب:
-آبهای سطحی: مهمترین منابع تامین کننده آب عشایر بختیاری. آبهای روان است که برحسب اهمیت عبارت است از رودخانه ها و برکه ها ، ییلاق بختیاری به علت کوهستانی بودن و داشتن ارتفاعات برف گیر در زمستان پوشیده از برف است. در تابستانها به دلیل ذوب شدن برف و یخ متراکم در قله ها شبکه های غنی و دائمی آبهای روان فراهم می شود که به سمت جلگه ها، دشتها و مناطق پست جریان می یابد.
زردکوه بختیاری با ارتفاع بیش از 4500 متر یکی از آبخیزهای دائمی. منطقه بختیاری و حتی در سطح کشور و سرچشمه رودهای کارون و زاینده‌رود است.
قسمت اعظم استان چهارمحال و بختیاری شامل سرچشمه‌های رودخانه کارون است واین رودخانه با چند شاخه فرعی، مرکز ،جنوب و مغرب این سرزمین را زه کشی کرده است. و در نهایت با پهنای بسیار و سرعت ملایم وارد جلگه هموار خوزستان می شود.
شاخه‌های اصلی کارون در خاک بختیاری عبارتند از:
1- شاخه کوهرنگ و آب بازفت در مغرب و شمال غرب
2- شاخه کیاروونگ در شمال و مشرق
3- سفیده بر ، برخراسان که از جنوب شرقی و منطقه کهکیلویه و دنا می آید.
4- آب منج که به کارون میانی سرازیر می شود.
ماندابها و برکه ها به سبب بالابودن ذخیره آب زیرزمینی و خروج آنها از چشمه ها در بعضی از جلگه ها و ناودیسها و در نتیجه وجود پوشش گیاهی چمنی در اطراف آن عشایر می توانند علاوه بر تامین آب مصرفی از مراتع و چمنزارهای اطراف آن نیز برای دامپروری و بویژه چرای دام استفاده کنند. تالابها و دریاچه‌های کوچک استان عبارتند از:
• تالاب چنارمور در دامنه کوه کلار
• چمن مرطوب گندمان
• تالاب چشمه نرم در اطراف شهر اردکان
_آبهای زیرزمینی:
امروزه آب زیرزمینی در حیات اقتصادی وتوسعه روستایی منطقه ویژه در قشلاق نقش حیاتی دارد. سفره های کارستی غنی با آب شیرین در سراسر منطقه دیده می شود. البته بارشهای بسیار بویژه برف کاهش تبخیر و شیب زمین در نفوذ آب به سمت سفره های زیرزمینی بسیار موثر است.
در تمامی منطقه خصوصا در اطراف شهرها آب روستاها و عشایر از طریق چاههای نیمه عمیق تامین می شود.
نقش چشمه در حیات عشایری بسیار چشمگیر است.
تعدادی از چشمه های معروف عبارتند از:
1- چشمه برم در لردگان
2- چشمه سیاسرد در بروجن
3- چشمه جلگة‌واقع در شمال تونل کوهرنگ.
4- چشمه دیمر واقع در سرچشمه اصلی زاینده رود.
5- چشمه گوار در شهرکرد.
11- پوشش گیاهی مناطق ایل بختیاری:
در جلگه دو بخش شوراب، بازفت، در میان کوه سفید و چشمه اول کوهرنگ پوشش گیاهی نسبتا متراکمی گسترش یافته که مهمترین نوع آن گون است که منبع درآمد بسیاری از خانوارها و طوایف عشایری می باشد.
از جمله گیاهان این منطقه:سروکوهی،نسترن، گونه های نعنا، پیاز خودرو و پنیرک است. همچنین در فواصل بین درختچه‌های موجود در این نواحی علوفه‌های دائمی رشد بسیار خوبی دارد اما در قسمت غرب و جنوب غربی منطقه که از میزان نسبی ارتفاعات کاسته می شود، خاک مناسب و پوشش گیاهی جای خود را به درختچه‌ها و سرانجام به جنگل های وسیع می دهد که آفتابگیر و پوشیده از جنگل های نسبتا متراکم است. فراوانترین گیاهان بوته ای برای چرای دام، جو خودروست که از خانواده گندمیان به شمار رفته و در هر ارتفاعی می روید.
الف) وسعت مراتع و مناطق جنگلی در ییلاق:
منطقه سرد سیر ایل بختیاری که بیشتر استان چهارمحال و بختیاری را شامل می شود و تا قسمتهایی از فریدن و نزدیک لرستان ادامه می یابد، با میزان متوسط بارندگی سالانه 329 میلیمتر و میانگین درجه حرارت 1019 سانتیگراد دارای وضعیت کاملا مساعدی برای رویش گیاهان علوفه ای است که با شروع و اعتدال هوا می روید.
مناطق جنگلی استان چهارمحال و بختیاری شامل:
منطقه جنگلی بازفت با 53 هزار هکتار
منطقه جنگلی اردل با 104 هزار هکتار
منطقه جنگلی لردگان با 163 هزار هکتار
منطقه جنگلی دوراهان با بیش از 2000هکتار
همینطور 98% پوشش جنگلی منطقه را بلوط تشکیل می دهد و 2% بقیه شامل درختان پسته خودرو، انجیر کوهی، سماق، زرشک ، گردو و بید در اطراف چشمه ها است.
ب) پوشش گیاهی و مراتع در قشلاق:
بر اثر تنوع آب و هوا و نوع خاک، برخی از مناطق خوزستان را جنگل های نمک، بوته زار ،درختچه ها و درختان پوشانیده که به صورت چراگاه پدیدار گشته است اما به طور عمده این مناطق از علفزارهای یکساله پوشیده شده که تنها در فصول پاییز و زمستان تا اوایل بهار می روید.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 194 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلودمقاله شناخت و آشنایی با یکی از بزرگترین ایلات ایران
