150 ص
مقدمه
معلوم نیست دقیقا از چه زمانی گیاهان به عنوان دارو مورد استفاده انسان قرار گرفته اند. مسلما اطلاعات مربوط به اثرارت و خواص داروئی گیاهان از زمانهای بسیار دور به تدریج بدست آمده، سینه به سینه منتقل گشته، به طور ضمنی با آداب و سنن قومی نیز در آمیخته، سرانجام با زحمت زیاد و از طریق تجربه های مدید اهم اثرات و خواص آنها در اختیار نسلهای معاصر قرار گرفته است. طبق برخی سنگ نبشته ها و شواهد دیگر به نظر می رسد مصریان و چینیان در زمره اولین جمعیتهای بشری بوده باشند که فراتر از بیست و هفت قرن قبل از میلاد مسیح از گیاهان داروئی به عنوان دارو استفاده برده و حتی برخی از گیاهان را برای مصرف بیشتر در درمان دردها کشت داده اند. مردم یونان باستان خواص داروئی برخی از گیاهان را به خوبی می دانسته اند. بقراط حکیم بنیانگذار طب یونان قدیم و شاگرد وی ارسطو و دیگران برای استفاده از گیاهان در درمان بیماریها ارزش زیادی قائل بوده اند. آنها علاوه بر استفاده از گیاهان یونان، از گیاهان کشورهای دیگر هم استفاده می برده اند. بعد از اینان، یکی از شاگردان ارسطو به نام «تئوفراست» مکتب «درمان با گیاه» را بنیانگذاری کرد. پس از آن «دیوسکورید» در قرن اول میلادی مجموعه ای از 6000 گیاه داروئی با ذکر خواص درمانی هر یک را تهیه و به صورت کتابی درآورد که این کتاب بعدها سرآغاز بسیاری از مطالعات علمی در زمینه گیاهان مذکور گردید. طوری که مثلا «جالینوس» پزشک معروف یونانی در کارهای خود به کتاب «دیوسکورید» استفاده کرده است.
در قرن هشتم تا دهم میلادی دانشمندان ایرانی؛ ابوعلی سینا؛ محمد زکریای رازی و دیگران به دانش «درمان با گیاه» رونق زیادی دادند و گیاهان بیشتری را در این رابطه معرفی کردند و کتابهای معروفی چون «قانون» و «الحاوی» را به رشته تحریر درآوردند. بعد از آن درمان با گیاه همچنان دنبال گردید. در قرن سیزدهم «ابن بیکار» مطالعات فراوانی در موردخواص داروئی گیاهان انجام داد و خصوصیات بیش از 1400 گیاه داروئی را در کتابی که از خود به جان گذاشته، یادآور شد.
پیشرفت اروپائیان در استفاده داروئی از گیاهان در قرن هفده و هجده ابعاد وسیعی یافت و از قرن 19 کوششهای همه جانبه ای جهت استخراج مواد موثره از گیاهان داروئی و تعیین معیارهای معینی برای تجویز و مصرف آنها شروع شد. بطوری که کوششهای آن زمان تا به امروز هم ادامه یافته و در حال حاضر نیز با سرعت هر چه بیشتر به پیش می رود. اکنون با در دست داشتن نتایج آزمایشها و تحقیقات بسیار با کمال اطمینان می توان به تشریح و تفصیل علمی مزایای موجود در ماده موثره گیاهان داروئی در رابطه با انسان و حیوانات پرداخت. حقیقت این است که امروزه درباره روند متابولیسمی تشکیل ماده موثره موجود در گیاهان تحت فرایندهای خاص زیست محیطی و تاثیر ماده موثره مذکور بر انسان و حیوانات اطلاعات بسیار زیادی وجود دارد و روز به روز جنبه های مختلف استفاده از مواد مذکور متنوعتر می گردد. بنابراین نسبت به زمانهای گذشته که تعداد بسیار کمی از گیاهان به عنوان گیاهان داروئی شناخته شده و مورد استفاده قرار می گرفته اند، امروزه رفته رفته بر تعداد این گیاهان افزوده گشته و جنبه های مختلف استفاده از آنها نیز گسترده تر از پیش گردیده است. باید دانست که اگرچه برخی از گیاهان در زمانهای گذشته به عنوان گیاهان داروئی مورد استفاده قرار می گرفته اند ولی ممکن است اکنون، با توجه به بررسی های روز، به عنوان «گیاه داروئی» مد نظر نبوده و تقریبا کنار گذاشته شده باشند. به عکس امروزه گیاهان جدید بسیاری به جرگه گیاهان داروئی وارد شده و زمینهای زراعی وسیعی نیز به کشت آنها اختصاص یافته است.
فصل اول
معرفی سه گیاه:
اوکالیپتوس
اکلیل
بابونه
انواع بابونه
Eucalyptus Globolis labill E,glauca DC
انگلیسی:Australian Fever tree
فرانسه: Gommier bleu detasmanic, Arbera la Friever, Eucalyptus
آلمانی: Fieberheihbaum
ایتالیایی: Eucalypto
فارسی: اوکالیپتوس
عربی: شجره الکافور
اوکالیپتوس گیاهی است از خانواده Myrtaceae بیش از چهارصد گونه دارد که تنها چند گونه آن به ایران وارد شده و در مناطق مختلف که زمستان سرد ندارد، نظیر نواحی شمال و جنوب ایران کاشته شده است.
درختانی که در شمال کاشته شده اند هر چند سال یکبار که سرمای سختی رخ می دهد سرما زده می شوند. در چاه بهار نام محلی اوکالیپتوس «آلگا» است.
ذیلا اسلامی چند گونه که در ایران کاشته شده اند نامبرده می شود:
1) گونه Eucalyptus camaldulensis و مترادف آن E.rostrata و به انگلیسی این گونه Red gum و Murray red gumg گویند. این درخت در شمال ایران در اوایل بهار شکوفه می کند و گلهای آن لیموی رنگ است و تخم آن در اوایل زمستان می رسد. در خورستان کاشته می شود. از این درخت صمغی به نام کینوی استرالیا گرفته می شود.
2) Eucalyptus globules Labin به فرانسوی Gommier bleu detasmanic و Eucalyplus commun و به انگلیسی Tasmanian bleugum نامیده می شود. این درخت نیز حدود 50 سال قبل به ایران وارد شده و در شمال کاشته شده است. مقاومت آن به سرما کم است. در استرالیا و تاسمانی از بلندترین اوکالیپتوسها بوده و بلندی آن به m100 می رسد ولی در ایران به علت نامساعد بودن شرایط اقلیمی زیاد بلند نمی شود. از این درخت نیز صمغ کینو گرفته می شود.
فهرست مطالب»
عنوان صفحه
مقدمه 1
معرفی 3 گیاه 4
1- اوکالیپتوس 5
2- اکلیل 20
3- بابونه 36
انواع بابونه 53
بابونه کبیر 54
بابونه رسمی 66
بابونه وحشی 72
بابونه رومی 83
بابونه زرد 89
فصل دوم 91
اسانسها 92
تقطیر ساده 101
شیمی اسانسها 105
آشنایی با انواع مبرد 110
انواع کلونجر 112
تقطیر با بخار آب 125
تقطیر با آب و بخار 128
سوکسله 129
اسپکتروفتومتر 130
بازیافت کلروفرم 137
کاربرد اسانس 140
عوارض جانبی 144
جدول کارهائی که در این دوره انجام شده 147
منابع
گیاهان داروئی 150 ص