هر چند مکتب متعالی اسلام سرشار از تعالیم راهگشا و تحول آفرین برای زندگی فردی و اجتماعی ابناء بشر می باشد ولی بی شک یکی از فرازهای برجسته که تأکید بر این نکته دارد که هر مسلمانی ملکف است در پایان هر روز از ایام عمر خود عملکرد انفرادی اش را در دادگاه حق محور و وجدان مورد نقد قرار دهد، تا ضمن بازنگری مستمر و مسئول بودن نسبت به اعمال و کردارش لحظه ای از نقاط ضعف و قدرت خود غافل نماند، قطعاً در یک نظام اسلامی که طلایه دار چنین پندارهای ناب، ولی بی نظیر می باشد، پس در سطح کلان نیز می بایست عملکرد ارگان ها و نهادهای مُنتسب به دولت اسلامی بیش و پیش از دیگران مورد ارزیابی و موشکافی قرار گیرد، تا زمینه ی رشد و بالندگی نظام و بهره گیری از تجارب ارزشمند گذشته و حوادث تلخ و شیرین آن فراهم آید که همچنین درا ین نوشتار سعی شده است، در همین راستا عملکرد نهاد مقدس آموزش و پرورش مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد و علل افت تحصیلی که نشانه ی ابتلاء نظام آموزشی به یک نارسایی و بیماری تهدید آمیز می باشد، فهرست می گردد، تا موجبات زدودن آثار سوء از چهره ی نظام آموزشی کشور فراهم آید.
امید است این تحلیل و بررسی صادقانه که در این مسیر انجام گرفته ، مؤثر ، نافذ و نافع واقع شود.
بنابراین وزات آموزش و پرورش به علت زیر پوشش قرار دادن حدود جمعیت کشور ، بودجه هنگفت و سنگینی را به خود اختصاص داده است. با توجه به کمبود منابع مالی، انسانی ، کسری بودجه استفاده بهینه و درست از منابع امکانات موجود از اهمیتی ویژه برخوردار است.
در اینجا به یکی از عوامل مهمی که موجب هدر رفتن امکانات می شود، می توان به افت تحصیلی اشاره نمود که به عبارت دیگر :
افت تحصیلی = ضررهای جبران ناپذیر فردی و خانوادگی + هدر رفتن منابع ملی و امکانات موجود
یعنی افت تحصیلی ضمن آنکه از نظر فردی و ضررهای جبران ناپذیری بر دانش آموزان و خانواده ها وارد می کنند، موجب به هدر رفتن منابع ملی و بودجه آموزش و پرورش نیز می شود.
(مشایخ ، 1376) یکی از شاخص های توسعۀ کشورها ، همگانی شدن آموزش و پرورش اجباری است . در ممالک پیشرفته سعی می شود آموزش رسمی از سنین پایین تر شروع شود و اجباری و همگانی بودن آن سنین بالاتری را شامل می گردد. در فرانسه ، کودکان 2 تا 5 ساله از آموزش پیش دبستانی اختیاری برخوردارند و گروههای فشار سعی در اجباری کردن آن دارند و پایان آموزش اجباری، 16 سالگی ، یعنی پایان دورۀ اول متوسطه در نظر گرفته شده است.
با اینکه در کشور ما آموزش رسمی و اجباری از شش سالگی و اول دبستان شروع می شود، ولی هنوز همۀ بچه های لازم جهت تعلیم را تحت پوشش قرار نداده است و محاسبات گذر تحصیلی در مقطع ابتدائی نشانگر این است که شمار خروجی ها، برابر عدۀ ورودی ها نیست و توسعه در کشور ما از این لحاظ کم تر تحقق یافته است.
(گلشن فومنی، 1357، ص 60) برای توسعۀ همه جانبۀ جوامع، اگر آموزش و پرورش نقش اول را نداشته باشد، حداقل پایین تر از سازمانهای دیگر قرار نمی گیرد و اگر در تولید گندم، سیمان ، آهن، مرغ و سایر اقلام مصرفی افت تولید مشاهده شود، بلافاصله سازمانهای مربوط و به ویژه مردم ، عکس العمل نشان می دهند، اگر اتومبیل فقط یک ماه چند درصدی کم تر شود، همۀ رسانه ها خبرپراکنی کرده و جامعه را از تعادل خارج می سازند، که می توان گفت : افت تولید اقلام مصرفی خیلی سریع تر در جامعه قابل مشاهده است. اما در آموزش و پرورش ، همواره افت تحصیلی و رکورد وجود داشته و یا ضربه های جبران ناپذیری به کشور وارد شده است، ولی به دلیل تدریجی بودن و آشکار نبودن نتایج آن ، که ما یا متوجه قضیه نیستیم یا به عمد از کنارش می گذریم، همانگونه که آمارها نشان می دهند، در برنامۀ پنج سالۀ اول 517 میلیارد ریال هزینۀ دانش آموزانی شد که پایه های تحصیلی را تکرار کردند.
افت تحصیلی امروزه یکی از نگرانیهای مهم خانواده و دست اندرکاران تعلیم و تربیت است که همه ساله تعداد زیادی از دانش آموختگان در کشورهای مختلف جهان، پدیده ای بنام افت تحصیلی مواجهند که این پدیده علاوه بر زیان های (هنگفت اقتصادی) سرسام آور و سنگین اقتصادی به دلیل تکرار پایه یا صرف هزینۀ مجدد برای دانش آموخته انجام می پذیرد و سلامت روحی دانش آموز را نیز به نوعی مَخدوش (خدشه دار) می نماید و به عبارت دیگر :
افت تحصیلی علاوه بر آثار سوءِ اقتصادی در شکل ملی تأثیر ناگوار بر سلامت روانی دانش آموز، نگرانی نامطلوب برای خانواده ها را به دنبال دارد.
بیان مسئله :
مسئله افت تحصیلی در نظام آموزش و پرورش در بسیاری از کشورهای جهان سوم به صورتی حاد، مطرح است. همانطور که می دانیم منابع و امکانات اغلب کشورهای جهان سوم محدود است که این امر به نوعی دقت در مصرف، صرفه جویی، تخصیص این منابع به بخشهای مختلف اقتصادی – اجتماعی الزام می داند.
علاوه بر آن به علت افزایش سریع جمعیت این کشورها، بخش عمده ای از درآمدهای ملی شان به گسترش آموزش و پرورش اختصاص می یابد. در حالیکه در غالب کشورها هنوز همۀ کودکان لازم التعلیم، به مدارس راه نیافته اند و هنوز تعدادی از بزرگسالان و جمعیت فعال آن بیسواد مانده اند که مشکل افت تحصیلی در مدارس نیز به این مشکلات افزوده شده است.
بر اساس آمار یونسکو در سالهای 1980 که ناظر به 121 کشور است، نرخ رد شدن شاگردان یا تکرار تحصیلی به ترتیب زیر بوده است :
- برای42 کشور آفریقایی 17%
- برای کشورهای آمریکای لاتین و حوزۀ کارائیب 13%
- برای 32 کشور آسیایی و اقیانوسیه 6%
- برای کشورهای اروپایی و اتحاد شوروی 2%
- در کشورهای آفریقایی نرخ رد شدن شاگردان از صفر تا 47%
- در کشورهای آمریکای لاتین از 4 تا 26%
- در کشورهای آسیا و اقیانوسیه از صفر تا 18% در نوسان بوده است.
در کشور ما افت تحصیلی یکی از مهمترین مسائل و مشکلات کنونی نظام آموزش و پرورش است که هر سال دهها میلیارد ریال بودجه کشور را به هدر می دهد و نیروهای بالقوه انسانی جامعه را از آموزش و پرورش خارج می کند و به این ترتیب عظیم ترین سرمایه های جامعه که همان نیروی انسانی است، بی ثمر می ماند.
آمارهای بدست آمده از تحقیقات در مدارس کشور نشان دهندۀ آن است که اُفت تحصیلی به صورت مردودی، ترک تحصیل زودرس یا صورت دیگر، مقدار زیادی از منابع مالی و استعدادهای انسانی جامعۀ ما را تلف کرده و آثار نامطلوبی بر جای می گذارد و متأسفانه مسألۀ افت تحصیلی برای والدین ، مربیان و معلمان بسیار پیچیده و مبهم بوده است و کمتر کسی سعی نموده است ریشۀ چنین نتایج منفی و ناگواری را که برای برخی از دانش آموزان بوجود می آید، پی ببرد و حقایق پنهان بی شمارش را روشن سازد و پاسخگوی این سؤال باشد که چه عواملی باعث بروز و ظهور این مشکل اجتماعی می شوند.
اهمیت و ضرورت تحقیق :
(برک ، 1993) مسألۀ موفقیت و شکست تحصیلی سابقه ای طولانی و نامشخص دارد و تاریخ آن مقارن با آغاز خواندن و نوشتن توسط بشر است، اما به طور رسمی پس از اجباری شدن آموزش و پرورش در اواخر قرن 19 و همگام با تحولات صنعتی و نیاز به نیروهای تربیت شده و متخصص، افکار دولتمردان و دست اندرکاران آموزش و پرورش به مسألۀ پیشرفت و شکست تحصیلی معطوف شده است.
راستی افت تحصیلی چیست ؟
علت زیان های اقتصادیِ ناشی از این امر کدام است؟
چرا افت تحصیلی آثار سوء روانی بر دانش موزان بر جای می گذارد ؟
آثار این تأثیرگذاری روحی و روانی کدامند؟
چگونه می توان افت تحصیلی را در دانش آموزان تشخیص داد ؟
وظایف خانواده ها در این خصوص چیست ؟
وظیفۀ مربیان کدام است ؟
معلمان چه نقشی می توانند داشته باشند ؟ و ...
این قبیل سؤالات منجر شد تا در این راستا با بررسی همه جانبه و دقیق به نوعی برای آگاه نمودن و هوشیار ساختن خانواده ها ، معلمان و تمام دست اندرکاران تعلیم و تربیت را تا حدودی نسبت به مسئولیت و وظایف سنگین که به عهده دارند ( به دوش دارند ) برای تمام افراد تا جایی که ممکن است راهکارهای کاربردی و عملی را ارائه داده ، به امید آنکه برای تمای افراد به صورتی قابل فهم و درک باشد و بتوانیم با ریشه کن نمودن این معضلِ نگران کننده و ناخوشایند از بطن جامعه نمود.
بنابراین پیشرفت و موفقیت تحصیلی در عرصۀ تعلیم و تربیت و توسعۀ علم و دانش در سراسر دنیا برای تمام دانش آموختگان، یک امر حیاتی و ضروری به شمار می رود.
پس به امید روزی که شاهده موفقیت و سرافرازی کشورمان در عرصۀ آموزش و پرورش و توسعۀ علم و فن آوری باشیم.
در اینصورت می توان گفت : که جامعه به راحتی و آسانی مسیر خود را با پیشرفت و توسعۀ علم و تکنولوژی طی نماید تا به خودکفایی و شکوفایی لازم خود برسد.
(مفاهیم، ص95) تعاریف و اصطلاحات عملیاتی :
تعاریف متعددی در این باره آمده است که در اینجا به برخی از آنها اشاره می شود (پرداخته می شود) .
منظور از افت تحصیلی :
کاهش عملکرد تحصیلی و درسی دانش آموز، از سطحی رضایت بخش به سطحی نامطلوب است.
(دکتر افروز، 1375؛ ص 101 ) توجه به این تعریف نشان می دهد که مقایسه و سنجش سطح عملکرد تحصیلی قبلی و فعلی دانش آموز ، بهترین شاخص افت تحصیلی است. زمانی می توان از افت تحصیلی صبحت نمود که فاصلۀ قابل توجهی بین توان و استعداد بالقوه و توان بالفعل فرد در فعالیت درسی و پیشرفت تحصیلی مشهود باشد، گر چه این تعریف می تواند همۀ کسانی را که به دنبال شکست های پی در پی از تحصیل که منجر ه عقب ماندن و عمدتاً به اصطلاح تجدید یا مردود می شوند، در بر گیرد.
مفهوم افت تحصیلی صرفاً در مردودی و شرکت در انتخابات مجدد (تجدیدی) خلاصه نمی شود، بلکه می تواند شامل هر دانش آموز و دانشجویی هم شود، که آموخته های آموزشگاهی و پیشرفت دانشگاهی او کمتر از توان بالقوه و حد انتظار اوست و بر اساس همین تعریف گفته می شود که دانش آموزان تیزهوش نیز ممکن است دچار افت تحصیلی و کم آموزی شوند.
برای روشن نمودن این مطالب فرض می کنیم هدف تمام دانش آموزانی که در یک دورۀ تحصیلی ثبت نام می کنند، گذراندن موفقیت آمیز تمام پایه های آن دورۀ تحصیل در مدت تعیین شده باشد. از این نظر « تکرار پایۀ تحصیلی» یک دوره و «ترک تحصیل» پیش از پایان دوره ، هر دو افت و اتلاف به حساب می آیند. بدین قرار :
الف – تکرار پایۀ تحصیلی عبارتند از :
« تکرار یک کلاس برای دانش آموزی که در خلال یک سال تحصیلی در همان کلاس و پایه ای که در سال قبل بوده ، به تحصیل بپردازد و همان کاری را انجام دهد که در سال قبل بوده، به تحصیل بپردازد و همان کاری را انجام دهد که در سال گذشته نیز انجام داده است »
تکرار پایۀ تحصیلی، اتلاف آموزشی قلمداد می شود، زیرا آنان که پایه ای را تکرار می کنند از یک سو باعث کاهش ظرفیت ثبت نام در آن پایۀ تحصیلی شده و مانع پذیرش دیگران در آن دورۀ تحصیلی می شوند و از سوی دیگر موجب افزایش تعداد بیش از ظرفیت نظام آموزشی شده و هزینه های بیشتری را به نظام آموزش و پرورش تحمیل می کنند.
ب – ترک تحصیل نیز به طور کلی عبارتند از :
« وضع دانش آموزی که از پیش از پایان آخرین سال در یک دورۀ آموزشی که در آن ثبت نام کرده ، آن دوره را ترک گوید »
ج – افت تحصیلی عبارتند از :
« وقوع ترک تحصیل زودرس و تکرار پایۀ تحصیلی در نظام آموزش و پرورش یک کشور».
( گلشن فومنی، 1357، 159 ) اصطلاح افت یا اتلاف در آموزش و پرورش از زبان اقتصاد دانان گرفته شده است، اگر محصول نهایی این نهاد « نیروی انسانی» باشد، افت آن قسمت از سرمایه و مواد اولیه است که در تولید نیروی انسانی، نتیجۀ مطلوب نداده است.
افت تحصیلی موارد متعددی از قبیل مردودی، ترک تحصیل و غیره را در بر می گیرد و در اینجا ، منظور کاهش عملکرد دانش آموزان از سطح رضایت بخش به سطح نامطلوب است، به طوری که اگر بین استعداد بالقوه و بالفعل دانش آموز فاصله ای وجود داشته باشد، این فاصله نشان از افت تحصیلی دارد و بهترین شاخص آن مقایسۀ عملکرد قبلی و فعلی دانش آموز است. شاید این تشبیه چندان خوشایند نباشد و اصطلاح قصور در تحصیل یا واماندگی از تحصیل مطلوب تر باشد. با وجود این اگر از نقطه نظر منابع و مخارجی را که جامعه در اختیار نهاد تعلیم و تربیت قرار می هد، به آموزش و پرورش بنگریم بدون شک آموزش و پرورش یکی از بزرگترین مشاغل اقتصادی جهان است.
کوتاهی نظام آموزشی در پایبند کردن اهداف در داخل نظام آموزشی
(دکتر گلشن فومنی، ص 173 ) عوامل زیادی در افت تحصیلی دخالت دارند که در نگاهی فشرده به علل افت تحصیلی که به طور کلی می توان آنها را به عوامل مربوط به مدرسه و عوامل غیر مدرسه ای تقسیم کرد.
بنابراین با توجه به آنچه که گفته شد، افت تحصیلی عبارت است از :
« وقوع ترک تحصیل زودرس و تکرار پایۀ تحصیلی در نظام آموزش و پرورش یک کشور»
که این تعریف همچنین نتایج آموزشی و پرورشی ترک تحصیل زودرس یا مزیت هایی را که ممکن است، تکرار پایۀ تحصیلی در بر داشته باشد، در نظر نمی گیرد. بنابراین ساخت و هدف نظام آموزش، نقش عمده ای در اتلاف منابع به صورت ترک تحصیل و تکرار پایۀ تحصیلی دارد.
اهداف تحقیق :
در این تحقیق سعی نموده ام که با در نظر گرفتن مراحل زیر « پدیده افت تحصیلی » را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهم.
- شناخت خصوصیات فردی، اجتماعی و اقتصادی افراد دارای افت تحصیلی
- شناخت زمینه های تحصیلی و آموزشی فرد که بر افت تحصیلی مؤثر است
- شناخت عوامل آموزشی مربوط به دبیرستان که در افت تحصیلی افراد مؤثر است
هدف کلی تحقیق :
همانطور که می دانیم ، مفهوم افت یا شکست تحصیلی بسیار گسترده تر و واقعی تر از اعداد و ارقامی است که اعلام می شود و آن عدم استفاده از ظرفیت نامحدود یادگیری و قوۀ ابتکار دانش آموزان است که با آن متولد می شوند و فقط در سالهای اول عمر اجازۀ استفاده از آنها داده می شود و سپس سیستم های آموزشی به فراخور سیاست ها، برنامه ها، خط مشی ها که این توانائیها را به شدت تضعیف می کنند که به طور کلی افت تحصیلی به دلایل زیر بروز می کند :
- کوتاهی نظام اجتماعی در گسترش آموزش و پرورش همگانی
- کوتاهی نظام آموزشی در آوردن کودکان، نوجوانان، جوانان به داخل نظام آموزش و پرورش
- کوتاهی نظام آموزشی در تعیین هدف ها ، برنامه های متناسب آموزشی و پروشی جامعه
آموزش و پرورش همگانی با آموختن مهارتها به افراد و انسانهای با استعداد به منظور توانا ساختن آنها برای بدست آوردن پایگاه مناسب و ارزشمند شدن در درون جامعه همواره نقش اساسی را در پیشبرد اهداف خود ایفا می کند و در واقع مفهوم اصلی آموزش و پرورش را به طور کلی می توان تمرین دِموکراسی نامید که به معنی واقعی کلمه که دارای کالبدی اصلاح طلبانه است و به هیچ وجه نمی توان انکار نمود که آموزش و پرورش امروز در ایران با آنچه باید باشد، فاصلۀ زیادی دارد. به عنوان مثال :
در شهرهای بزرگ بخصوص « تهران » پدیده های ناهنجار از جمله :
ترک تحصیل، افت تحصیلی، اعتیاد و استفاده از مشروبات الکلی در بین برخی دانش آموزان ، یعنی از کودک گرفته تا جوان که با میزان کم و زیاد اینگونه پدیده های ناخوشایند و هزاران مشکل و معضل دیگر در حال رسوخ و یا شاید در بعضی موارد در حال نهادینه شدن است.
این سه قشر مورد تهدید و آسیب پذیر که آینده سازان ایران اسلامی هستند، باید مورد توجه دولتمردان بویژه مسئولان امر آموزش و پرورش که متولی پرورش دانش آموزان و تربیت نسل امروز می باشند، برای فردایی بهتر آنها، بیش از پیش سرمایه گذاری و برنامه ریزی صحیح در این مسیر بسیار حساس با اهمیت، باید مد نظر قرار گیرد و آنچه که متأسفانه امروز از یک طرف رایج شده و شنیده می شود که دبیران خوب و با سابقه و تحصیلکرده آموزش و پرورش گرایش فراوانی به گرفتن انتقالی برای تدریس در مناطق شمالی شهر دارند و اکثراً دبیران مجرب ، در فکر این هستند که امتیازشان به
شامل 47 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود تحقیق مسئله افت تحصیلی در نظام آموزش و پرورش
